Vấn đề này được bàn luận tại Hội thảo khoa học “Mô hình kinh tế chia sẻ: Kinh nghiệm và bài học cho Việt Nam” sáng 15/12/2017.

Toàn cảnh Hội thảo

Mô hình Kinh tế chia sẻ thúc đẩy sự đổi mới

Phát biểu tại Hội thảo, thay mặt cơ quan tổ chức là Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM), Bộ Kế hoạch và Đầu tư, TS. Nguyễn Thị Tuệ Anh - Phó Viện trưởng CIEM thừa nhận, trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và sự bùng nổ của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, mô hình kinh tế chia sẻ là vấn đề mới và CIEM chưa có nghiên cứu nào trước đây.

Song, bà cho biết, đây sẽ là một trong những nhiệm vụ nghiên cứu CIEM đang tiến hành nhằm góp phần thực hiện chủ trương tiếp tục đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao chất lượng tăng trưởng, năng suất lao động và sức cạnh tranh của nền kinh tế.

Bởi, chính nhờ vào xu hướng của cuộc cách mạng công nghệ 4.0 mà mô hình Kinh tế chia sẻ có được môi trường thuận lợi tạo đà cho sự phát triển bùng nổ như hiện nay. Kinh tế chia sẻ hiện nay vô cùng đa dạng về hình thức và dịch vụ như RelayRides, Uber, TaskRabbit, KickStarter, Peer lending…

Mô hình Kinh tế chia sẻ đã mang lại nhiều cơ hội phát triển khi người tiêu dùng có thể tiếp cận và khai thác sử dụng những tài sản mà họ không sở hữu và không có điều kiện sở hữu riêng, trong khi đó, người sở hữu tài sản có cơ hội để tăng thêm thu nhập.

Đến nay, kinh tế chia sẻ đã xuất hiện ở tất cả các châu lục. Doanh thu toàn cầu của các công ty sử dụng mô hình kinh tế chia sẻ hiện đạt 15 tỷ USD, dự báo đến năm 2035 con số này sẽ tăng 22 lần, đạt 335 tỷ USD. Mặc dù phát triển mạnh mẽ tại nhiều nước nhưng phản ứng chính sách của các quốc gia đối với mô hình này lại rất khác nhau.

“Mỗi quốc gia trên thế giới lại có sự phản ứng khác nhau với mô hình Kinh tế chia sẻ, có nơi phản ứng gay gắt cũng có những nơi tạo khung khổ pháp lý và các điều kiện hỗ trợ cho mô hình này phát triển, ví dụ như Hàn Quốc, Singapore”, bà Tuệ Anh cho biết.

Còn theo ông Nguyễn Văn Vịnh, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược Phát triển, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, mô hình Kinh tế chia sẻ đã tạo ra áp lực cạnh tranh đối với các loại hình kinh doanh truyền thống thúc đẩy sự đổi mới, nâng cao chất lượng các hoạt động kinh tế nói chung.

Điều dễ nhận thấy hiện nay là, mô hình chia sẻ đi xe chung Uber và Grab tại Việt Nam, đã thách thức và cạnh tranh vô cùng khốc liệt với loại hình taxi truyền thống khiến dần dần các doanh nghiệp taxi cũng phải thay đổi để tăng sức cạnh tranh.

Sự xuất hiện của 2 hãng dịch vụ này cũng đã khiến cho các hãng vận tải hành khách lớn như Mai Linh hay Vinasun, Taxi Group phải lập tức thay đổi cung cách vận hành. Nếu như tháng 8/2015, Mai Linh giới thiệu ứng dụng di động cho phép gọi xe taxi không cần thông qua tổng đài, thì đến cuối năm, Vinasun cũng nâng cao khả năng cạnh tranh bằng cách tung ra ứng dụng gọi xe Vinasun.

Cùng lúc, hãng này còn công bố dịch vụ đưa đón bằng đội xe Fortuner, Innova đời mới không có nhãn hiệu hay biển taxi, với hình thức thanh toán như thông thường. Trong dịp tết Nguyên Đán 2016, Taxi Group cũng tung ra gói dịch vụ đi ghép xe cho những hành khách đi đường dài nhằm tiết kiệm chi phí cho người dùng.

Thiếu hạ tầng chính sách, khó quản mô hình kinh doanh mới

Mặc dù đánh giá cao sự xuất hiện của mô hình kinh tế chia sẻ và cho rằng, đây là mô hình mới, không thể cấm, nhưng ông Vịnh cũng chỉ rõ, mô hình này vẫn còn tồn tại một số hạn chế.

Hoạt động Kinh tế chia sẻ mang tính tự phát và cá nhân cao nên khó cho cơ quan quản lý kiểm soát nghĩa vụ tài chính, nghĩa vụ với xã hội, nghĩa vụ với các đối tượng tham gia. Đặc biệt vấn đề an toàn cho người tiêu dùng rất khó quản lý.

Vì thế, cần có một hệ thống chính sách mới để “quản”. Bởi, nếu không, lối mòn về những cuộc biểu tình phản đối Uber hay làn sóng tiền ẩn phản đối kinh tế chia sẻ giống như nhiều quốc gia trên thế giới sẽ tiếp tục diễn ra tại Việt Nam.

Thực tế, tại Việt Nam, câu chuyện về thuế hay cạnh tranh giữa Uber, Grab với taxi truyền thống vẫn rất nóng trong thời gian qua. Có thể thấy, Uber hay Grab chỉ là một ví dụ của nền kinh tế chia sẻ đang phát triển mạnh mẽ. Và, Việt Nam không phải quốc gia duy nhất đau đầu với vấn đề này.

Theo ông Vũ Tú Thành, Phó Giám đốc điều hành Khu vực, Hội đồng kinh doanh Hoa Kỳ - ASEAN, không chỉ Việt Nam mà cả Mỹ, nơi Uber khai sinh, cũng lúng túng trong việc kiểm soát nền tảng công nghệ này.

Tại Mỹ, mỗi bang lại có quy định khác nhau. New York coi đây là một hãng taxi nên buộc phải tuân thủ nhiều điều kiện ngặt nghèo, nhưng rốt cục bang này cũng không quản lý được. San Francisco cởi mở hơn, coi Uber là loại hình vận tải đặc thù. Chỉ có tại Washington, D.C thì Uber mới được coi là một loại hình hoàn toàn mới, thành phố này có các điều khoản riêng đảm bảo địa vị pháp lý cho Uber. Vì vậy, hoạt động kinh doanh của Uber ở đây khá ổn định.

Về nguyên lý, ông Nguyễn Văn Vịnh nêu rõ quan điểm: “Bản chất của nền kinh tế chia sẻ hết sức bình thường, giống như những hoạt động kinh doanh khác. Chúng ta phải quan tâm đến nó, sống cùng với nó, tận dụng và khai thác nó”.

Đối với trường hợp của Uber và Grab tại Việt Nam, ông cho rằng các nền tảng công nghệ này mang lại nhiều lựa chọn hơn cho người dân, vì vậy không nên cấm mà phải tìm cách kiểm soát.

Tại hội thảo, bà Nguyễn Thị Tuệ Anh - Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương đã nêu ra một số ví dụ.

Ở Hàn Quốc, mô hình kinh tế chia sẻ được coi là công cụ chính sách để giải quyết các vấn đề đô thị như tắc nghẽn giao thông. Chính phủ Hàn Quốc có mục tiêu xây dựng thành phố chia sẻ Seoul. Để làm được điều đó, Hàn Quốc ra quy định thúc đẩy kinh tế chia sẻ, hỗ trợ các doanh nghiệp với một số tiêu chí nhất định, rà soát sửa đổi luật và quy định hiện hành và thực hiện nhiều biện pháp khác.

Singapore cũng là quốc gia khá cởi mở với mô hình kinh tế mới này. Chính phủ Singapore xem đây là cơ hội để phát triển bền vững, giảm mua sắm và rác thải. Dần dần, các điều chỉnh và các quy định mang tính điều kiện ra đời để vừa thúc đẩy vừa kiểm soát kinh tế chia sẻ. Ví dụ, đối với dịch vụ cho thuê nhà, nước này có quy định về thời hạn cho thuê, giới hạn số người được ở chung trong từng loại nhà.

Tại Úc, cơ quan thuế tích cực giải quyết các vấn đề thuế. Quy định về thuế với mô hình kinh tế chia sẻ là một mục riêng trên website của Cục thuế liên bang.

Còn ttheo ông Thành, thách thức đối với Việt Nam và các nước trên thế giới là đảm bảo nghĩa vụ và trách nhiệm của các bên tham gia. Khi các bên chưa hiểu rõ cấu trúc chi phí và rủi ro mà họ phải chịu thì sẽ sinh ra mâu thuẫn.

Ông Thành lấy Uber làm một ví dụ. Tài xế phàn nàn rằng tiền công không xứng đáng với công sức họ bỏ ra. Trong khi nhìn từ góc độ của Uber, công ty này phải đầu tư công nghệ, mở rộng thị trường và gánh chịu nhiều rủi ro trong hoạt động kinh doanh.

Ông Vũ Tú Thành cho rằng, giống như tất các các giao dịch thương mại, dân sự khác, cần có cơ chế quy định lợi ích và rủi ro của các bên tham gia trong mô hình kinh tế chia sẻ.

Tuy vậy, đến nay, vẫn chưa có hành lang pháp lý để đảm bảo hoạt động cho các doanh nghiệp dưới mô hình trên. Đến thời điểm này, các hoạt động của những doanh nghiệp hàng đầu thế giới trong mô hình này như Uber, Grab tại Việt Nam cũng chỉ mới ở mức thí điểm, thậm chí bị cấm tại một số nơi.

“Việt Nam cần xây dựng từ đầu khung pháp lý mới thay vì chỉ “cơi nới” chính sách”, ông Thành nhấn mạnh.

Hệ thống pháp luật sẽ giúp điều chỉnh mọi hoạt động kinh doanh trong nền kinh tế chia sẻ, vừa đảm bảo môi trường thuận lợi cho nó phát triển, vừa tạo ra môi trường cạnh tranh bình đẳng giữa nền kinh tế này với mô hình kinh doanh dịch vụ truyền thống.

Không chỉ vậy, hành lang pháp lý còn giúp Chính phủ Việt Nam kiểm soát được khoản thuế từ các công ty cung ứng dịch vụ và “người chia sẻ tài sản” – đây được coi là nguồn thuế lớn mà nhiều quốc gia đã không thể kiểm soát được./.