Cùng với sự ra đời của Luật Hợp tác xã năm 2012 và các văn bản hướng dẫn, các quy định về gia nhập thị trường của HTX cũng được hoàn thiện để tạo điều kiện thuận lợi nhất cho việc thành lập, cũng như hoạt động của loại hình HTX. Song song với việc tạo hành lang pháp lý, thì hệ thống đăng ký HTX cũng được xây dựng và dần hoàn thiện.

Với mục tiêu dẫn đầu trong tư duy đổi mới sáng tạo và thực hiện chuyển đổi số trong lĩnh lực đăng ký HTX, kể từ ngày 28/5/2019, Cục Quản lý đăng ký kinh doanh – Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã đưa vào vận hành Hệ thống thông tin quốc gia về đăng ký HTX trên phạm vi toàn quốc. Việc thao tác cấp liên thông đăng ký kinh doanh – đăng ký thuế cho HTX trên Hệ thống từng bước đơn giản hóa và rút ngắn thời gian gia nhập thị trường, góp phần tạo thuận lợi cho HTX, tiết kiệm thời gian, chi phí, nguồn lực cho cả HTX và cơ quan quản lý nhà nước. Điều này góp phần tăng cường công tác giám sát, quản lý nhà nước trong lĩnh vực đăng ký HTX.

Hoàn thiện khung khổ pháp lý về công tác đăng ký HTX nhằm nâng cao hiệu quản lý nhà nước, cũng như tạo thuận lợi cho hoạt động của khu vực này.

Quan trọng hơn, việc liên thông đã giúp tạo lập nên Cơ sở dữ liệu quốc gia về đăng ký HTX, qua đó tập hợp được thông tin HTX trên toàn quốc, là cơ sở quan trọng cho việc thống kê, đánh giá, lập kế hoạch, hoạch định chính sách đối với HTX và phối hợp quản lý nhà nước giữa các cơ quan hữu quan. Đây là bước ngoặt quan trọng, đánh dấu sự chuyển đổi tư duy quản lý của cơ quan Nhà nước với đối tượng HTX, nhờ đó mang lại lợi ích cho các bên.

Tuy nhiên, theo đánh giá của Cục Quản lý đăng ký kinh doanh, bên cạnh những kế quả tích cực nêu trên, thực tiễn thi hành Luật Hợp tác xã và các văn bản hướng dẫn thi hành trong 10 năm qua đã gặp phải những khó khăn, bất cập. Mặt khác, Cuộc cách mạng công nghệ 4.0 đang ảnh hưởng mạnh mẽ tới thời đại mới. Do đó, việc ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số là xu hướng tất yếu trong tất cả các lĩnh vực, bao gồm cả đăng ký HTX. Vì vậy, trong bối cảnh này, việc xây dựng, hoàn thiện một khung khổ pháp lý đồng bộ, minh bạch, khả thi và tin học hóa, ứng dụng công nghệ thông tin trong đăng ký HTX là vô cùng cấp thiết để tạo sự thuận lợi, bình đẳng tối đa cho HTX trong quá trình gia nhập thị trường, tiếp cận cơ hội, thể hiện bản lĩnh trong sân chơi với các mô hình kinh tế khác.

Xuất phát từ những nhu cầu đổi mới đã nêu, việc hoàn thiện khung khổ pháp lý về đăng ký HTX, cũng như ứng dụng triệt để công nghệ thông tin trong quá trình đăng ký HTX cần được xây dựng, phát triển dựa trên nguyên tắc đảm bảo phù hợp với chủ trương, đường lối, định hướng của Đảng và Nhà nước; bảo đảm sự thống nhất, đồng bộ, không chồng chéo với các văn bản quy phạm pháp luật khác; có cơ chế liên thông trong quản lý nhà nước về HTX giữa trung ương và địa phương, giữa quản lý HTX theo ngành và quản lý HTX theo lãnh thổ; nâng cao nhận thức, trách nhiệm và tinh thần tuân thủ pháp luật của HTX.

Do đó, theo Cục Quản lý đăng ký kinh doanh, trong quá trình xây dựng, hoàn thiện Luật Hợp tác xã sửa đổi, cần xem xét sửa đổi, bổ sung một số nội dung nhằm hoàn thiện khung khổ pháp lý về đăng ký HTX.

Theo đó, Luật sửa đổi cần chuyển đổi tư duy quản lý đăng ký HTX từ tiền kiểm sang hậu kiểm, tạo điều kiện tối đa cho HTX thực hiện việc đăng ký thành lập, gia nhập thị trường nhanh chóng. Việc sửa đổi cần cân nhắc cải tiến các quy định theo hướng cắt giảm thời gian, thành phần hồ sơ trong đăng ký HTX: Sửa đổi thời hạn cấp đăng ký HTX theo hướng rút ngắn từ 05 ngày làm việc (hiện quy định tại Điều 23 Luật Hợp tác xã năm 2012) xuống còn 03 ngày làm việc, tương tự như với đối tượng doanh nghiệp. Bên cạnh đó, cần đơn giản hóa thành phần hồ sơ đăng ký HTX, loại bỏ các thành phần không cần thiết như phương án sản xuất kinh doanh…

Luật Hợp tác xã sửa đổi cần quy định HTX được tự quyết định trong sử dụng con dấu cho phù hợp với quy định tại Nghị định số 99/2016/NĐ-CP, ngày 01/7/2016 của Chính phủ về quản lý và sử dụng con dấu, bổ sung quy định về áp dụng “chữ ký số” trong hoạt động của HTX nhằm ứng dụng công nghệ thông tin và tăng tính trung thực, chính xác cho thông tin đăng ký HTX.

Cùng với đó, hoàn thiện các quy định về hồ sơ, trình tự, thủ tục các hoạt động tổ chức lại HTX (chia, tách, hợp nhất, sáp nhập, giải thể HTX) và phá sản HTX sao cho thuận tiện, tương thích với quy định đối với doanh nghiệp về điều kiện giải thể, các hành vi bị cấm kể từ khi có quyết định giải thể, các trách nhiệm pháp lý khác khi tổ chức lại, giải thể, phá sản… Bên cạnh đó, có thể quy định cho phép HTX chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp trên cơ sở đồng nhất về cấu trúc vốn, cơ cấu tổ chức quản lý và quy chế thành viên.

Các nhà làm luật cần nghiên cứu thiết kế bổ sung quy định về các phương thức thực hiện việc đăng ký HTX như: phương thức trực tuyến thông qua mạng thông tin điện tử của Cơ quan đăng ký kinh doanh, hoặc phương thức qua dịch vụ bưu chính, qua đó rút ngắn đáng kể thời gian và nguồn lực cho HTX khi thực hiện đăng ký kinh doanh.

Một vấn đề rất quan trọng trọng sửa đổi Luật là cần đề cao nguyên tắc “tiền đăng, hậu kiểm”, không những cần tạo điều kiện thuận lợi nhất cho HTX gia nhập thị trường, mà còn phải tăng cường quản lý sau đăng ký bằng cách bổ sung các quy định nhằm tăng sự giám sát và có chế tài đối với trường hợp vi phạm.

Đồng thời, hoàn thiện cơ cấu tổ chức và tăng cường chuyên môn, nghiệp vụ cho bộ máy hoạt động của các cơ quan quản lý nhà nước về đăng ký HTX để có thể thực thi, đưa các quy định, giải pháp mới vào cuộc sống. Cũng cần quy định chi tiết quyền hạn, nghĩa vụ của cơ quan nhà nước trong việc thực hiện cấp đăng ký HTX và quản lý HTX sau thành lập./.