TỔNG QUAN VỀ CHUYỂN ĐỔI SỐ

Chuyển đổi số (digital transformation) đã xuất hiện từ lâu trên thế giới với nhiều định nghĩa, cách hiểu khác nhau. Theo Gartner, chuyển đổi số là việc sử dụng các công nghệ số để thay đổi mô hình kinh doanh, tạo ra những cơ hội, doanh thu và giá trị mới. Microsoft cho rằng, chuyển đổi số là việc tư duy lại cách thức các tổ chức tập hợp mọi người, dữ liệu và quy trình để tạo những giá trị mới. Còn theo quan điểm của FPT, chuyển đổi số là quá trình thay đổi từ mô hình truyền thống sang doanh nghiệp số bằng cách áp dụng công nghệ mới, như: dữ liệu lớn (Big Data), internet vạn vật (IoT), điện toán đám mây (Cloud)... làm thay đổi phương thức điều hành, lãnh đạo, quy trình làm việc, văn hóa công ty (Lê Trọng Vĩnh, 2021).

Chuyển đổi số tại Việt Nam
Việt Nam là một trong những quốc gia đầu tiên trên thế giới ban hành chương trình về chuyển đổi số quốc gia. Ảnh: Internet.

Chuyển đổi số có tác động sâu rộng, bao trùm lên tất cả các ngành, các lĩnh vực kinh tế - xã hội, làm thay đổi phương thức quản lý, mô hình sản xuất, kinh doanh, tiêu dùng và đời sống. Ở cấp độ quốc gia, quá trình chuyển đổi số sẽ hình thành chính phủ số, kinh tế số và xã hội số - ba trụ cột của một quốc gia số. Trong đó, chính phủ số là chính phủ sử dụng dữ liệu số để ra quyết định và coi dữ liệu như một loại tài nguyên, là chuyển đổi về cách thức ra quyết định của cơ quan chính quyền dựa trên dữ liệu được lượng hóa, phân tích và tổng hợp từ nhiều nguồn, nhiều lĩnh vực khác nhau. Chính phủ số cũng là chính phủ kết nối, chia sẻ dữ liệu với người dân, cộng đồng doanh nghiệp để cung cấp các dịch vụ cũng như quản lý. Kinh tế số là các mô hình tổ chức và phương thức hoạt động của nền kinh tế dựa trên ứng dụng công nghệ số. Kinh tế số dựa trên loạt công nghệ mới, như: trí tuệ nhân tạo (AI), Big Data, IoT, Cloud, chuỗi khối... Còn xã hội số là sự thay đổi môi trường và tổ chức xã hội, từ chính phủ, kinh tế cho tới người dân, dựa trên sự phát triển của thông tin trong khai thác và xử lý dữ liệu. Xã hội số bao gồm công dân số và văn hóa số. Trong đó, công dân số là thế hệ công dân có khả năng truy cập các nguồn thông tin số, giao tiếp trong môi trường số, định danh và xác thực, dữ liệu cá nhân và quyền riêng tư trong môi trường số; văn hóa số là các quy tắc ứng xử, chuẩn mực đạo đức của con người trong môi trường số.

THỰC TRẠNG CHUYỂN ĐỔI SỐ TẠI VIỆT NAM

Chuyển đổi số đã trở thành xu thế phát triển tất yếu trên toàn cầu và Việt Nam cũng không ngoại lệ. Để thích ứng với tình hình mới, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 52-NQ/TW, ngày 27/9/2019 về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, trong đó nhấn mạnh yêu cầu cấp bách để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số. Trên cơ sở đó, Chính phủ đã ban hành Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết số 52-NQ/TW, đồng thời Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 01/CT-TTg, ngày 14/01/2020 về thúc đẩy phát triển công nghệ số Việt Nam. Đặc biệt, ngày 03/6/2020, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 749/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Việc ban hành Chương trình này đánh dấu Việt Nam là một trong những quốc gia đầu tiên trên thế giới ban hành chương trình về chuyển đổi số quốc gia, đưa Việt Nam trở thành quốc gia có nhận thức về chuyển đổi số song hành cùng các quốc gia tiên tiến trên thế giới. Chương trình chuyển đổi số quốc gia đặt mục tiêu kép là vừa phát triển chính phủ số, kinh tế số, xã hội số, vừa hình thành các doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam có năng lực đi ra toàn cầu. Chương trình đặt ra mục tiêu đến năm 2025, 100% cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, đất đai, đăng ký doanh nghiệp, tài chính, bảo hiểm được hoàn thành và kết nối, chia sẻ trên toàn quốc tạo nền tảng phát triển Chính phủ điện tử; kinh tế số chiếm 20% GDP; tỷ trọng kinh tế số trong từng ngành, lĩnh vực đạt tối thiểu 10%; năng suất lao động hàng năm tăng tối thiểu 7%; hạ tầng mạng cáp quang phủ trên 80% hộ gia đình, 100% xã; phổ cập toàn dân dịch vụ mạng di động 4G/5G và điện thoại di động thông minh; tỷ lệ dân số có tài khoản thanh toán điện tử trên 50%. Đến năm 2030, hình thành nền tảng dữ liệu cho các ngành kinh tế trọng điểm dựa trên dữ liệu của các cơ quan nhà nước và hạ tầng kết nối IoT, kết nối, chia sẻ rộng khắp; kinh tế số chiếm 30% GDP; tỷ trọng kinh tế số trong từng ngành, lĩnh vực đạt tối thiểu 20%; năng suất lao động hàng năm tăng tối thiểu 8%; phổ cập dịch vụ mạng internet băng rộng cáp quang, dịch vụ mạng di động 5G; tỷ lệ dân số có tài khoản thanh toán điện tử trên 80%.

Đặc biệt, trong các văn kiện của Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, những khái niệm, như: chuyển đổi số, kinh tế số, xã hội số cũng lần đầu tiên được đề cập. Nội hàm của những khái niệm này còn được nhấn mạnh nhiều lần trong mục tiêu, quan điểm phát triển lẫn đột phá chiến lược. Với kỳ vọng là cuộc cách mạng số sẽ thực sự tạo ra được sự bứt phá cho đất nước ta trong những thập niên tới, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã đặt ra yêu cầu thúc đẩy mạnh mẽ chuyển đổi số quốc gia, phát triển kinh tế số, xã hội số để tạo bứt phá về nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh của nền kinh tế.

Thực tế cho thấy, trong những năm qua, quá trình chuyển đổi số tại Việt Nam đã đạt được những thành quả đáng ghi nhận, như: trên 50% các bộ, ngành, địa phương đã xây dựng và bắt đầu triển khai các chương trình, đề án, kế hoạch về chuyển đổi số. Nhiều doanh nghiệp công nghệ Việt Nam đã làm chủ các công nghệ cốt lõi, phát triển các nền tảng công nghệ cho chuyển đổi số, trong đó, có khoảng 40 nền tảng “Make in Việt Nam” được ra mắt. Công tác ứng dụng công nghệ số, chuyển đổi số trong cộng đồng doanh nghiệp cũng được thúc đẩy mạnh mẽ. Về cải cách hành chính, trục liên thông văn bản quốc gia và Cổng dịch vụ công Quốc gia đã đi vào vận hành, góp phần tiết kiệm hàng nghìn tỷ đồng và hàng chục triệu giờ công lao động.

Trong lĩnh vực y tế, đề án khám, chữa bệnh từ xa thông qua hệ thống kết nối Telehealth với 1.000 cơ sở y tế đã được kết nối, qua đó xóa bỏ khoảng cách y tế giữa các vùng miền, các tuyến khám, chữa bệnh, giảm tỷ lệ chuyển tuyến xuống dưới 10% so với 30% trước đây, góp phần giảm tải cho hệ thống y tế tuyến trên cũng như tiết kiệm chi phí khám, chữa bệnh cho người dân (Tường Huy, 2021).

Trong lĩnh vực giáo dục, ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy, học và quản lý đã được triển khai khá đồng bộ và đạt được nhiều kết quả quan trọng. Đặc biệt, trước tình hình diễn biến phức tạp của dịch bệnh Covid-19 trong năm 2020 vừa qua, ngành giáo dục đã triển khai quyết liệt, mạnh mẽ, hiệu quả dạy và học trực tuyến qua các ứng dụng trên nền tảng internet, qua truyền hình với phương châm “tạm dừng đến trường, không dừng việc học”. Theo báo cáo Chương trình đánh giá học sinh quốc tế (Programme for International Student Assessment) năm 2020 do Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) công bố, việc học trực tuyến để phòng, chống đại dịch Covid-19 của Việt Nam có nhiều điểm tích cực so với các quốc gia và vùng lãnh thổ khác với 79,7% học sinh phổ thông được học trực tuyến so mức trung bình chung của các nước OECD là 67,5%.

MỘT SỐ GIẢI PHÁP

Có thể nói, những thành tựu công nghệ số trong sự phát triển Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang mở ra nhiều cơ hội để cho Việt Nam đạt được những bước phát triển vượt bậc trong khoảng thời gian ngắn, mà không nhất thiết phải thực hiện từng bước theo trình tự như cách tiếp cận truyền thống. Tuy nhiên, để thúc đẩy chuyển đổi số nền kinh tế thành công, một số vấn đề đặt ra cần giải quyết gồm:

Thứ nhất, nâng cao nhận thức về chuyển đổi số, phát triển kinh tế số về ý nghĩa, tầm quan trọng, nội dung chuyển đổi số nhằm tạo được sự chuyển đổi mạnh mẽ trong nhận thức cho mọi thành viên xã hội để có sự chuẩn bị về tâm lý, điều kiện, kỹ năng cần thiết để thích ứng và sẵn sàng tham gia chủ động, tích cực.

Thứ hai, hoàn thiện thể chế, khung khổ pháp luật theo hướng tạo điều kiện thuận lợi thúc đẩy chuyển đổi số, phát triển kinh tế số. Xây dựng cơ chế quản lý phù hợp với môi trường kinh doanh số, đáp ứng yêu cầu quản lý, điều chỉnh các mối quan hệ mới phát sinh trong quá trình chuyển đổi số, phát triển kinh tế số. Xây dựng hành lang pháp lý cho định danh số và xác thực điện tử quốc gia; thiết lập khung danh tính số quốc gia. Hoàn thiện luật pháp, chính sách về xây dựng, quản lý và kết nối, khai thác các cơ sở dữ liệu; luật pháp, chính sách về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ cho các công nghệ mới, sản phẩm mới; luật pháp, chính sách tài chính, tiền tệ nhằm khuyến khích, huy động các nguồn lực xã hội vào các hoạt động nghiên cứu phát triển, ứng dụng công nghệ số vào sản xuất, kinh doanh và quản lý sản xuất, kinh doanh, vào phát triển thương mại điện tử, thanh toán điện tử, quản lý thuế và các dịch vụ xuyên biên giới.

Thứ ba, xây dựng, phát triển hệ thống hạ tầng, nền tảng số quốc gia đồng bộ, rộng khắp tới mọi vùng, miền, địa phương, mọi doanh nghiệp, cơ quan, tổ chức, mọi hộ gia đình; bảo đảm đáp ứng yêu cầu kết nối, lưu trữ, xử lý dữ liệu, thông tin, giám sát, bảo đảm an ninh, an toàn mạng. Trong đó, cần chú trọng xây dựng hệ thống định danh và xác thực điện tử quốc gia phục vụ giao dịch điện tử giữa người dân với các cơ quan nhà nước và các giao dịch điện tử dân sự khác một cách dễ dàng, đơn giản, thuận lợi. Xây dựng hệ thống thanh toán điện tử có khả năng cung cấp dịch vụ thanh toán điện tử cho tất cả doanh nghiệp và người dân. Xây dựng, phát triển các nền tảng số cho phát triển các ngành, lĩnh vực, như: thương mại điện tử, nông nghiệp thông minh; khám, chữa bệnh từ xa, hồ sơ, bệnh án điện tử; dạy và học từ xa, đào tạo trực tuyến; hệ thống giao thông thông minh, năng lượng thông minh...

Thứ tư, thúc đẩy chuyển đổi số trong các doanh nghiệp. Cần tạo lập môi trường thuận lợi, khuyến khích, hỗ trợ các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới, sáng tạo về công nghệ số và ứng dụng công nghệ số để tạo ra các sản phẩm, dịch vụ mới trong các ngành, lĩnh vực kinh tế - xã hội. Khuyến khích, hỗ trợ các doanh nghiệp chuyển từ gia công, lắp ráp sang thiết kế, chế tạo sản phẩm trên cơ sở nghiên cứu phát triển, làm chủ công nghệ, nhất là công nghệ số trong sản xuất và quản lý sản xuất, sản xuất thông minh, cung cấp sản phẩm, dịch vụ trên nền tảng công nghệ số. Quan tâm nghiên cứu phát triển, làm chủ công nghệ sản xuất các máy móc, thiết bị số cho sản xuất và tiêu dùng xã hội.

Thứ năm, đẩy mạnh đổi mới nội dung, chương trình giáo dục, đào tạo theo hướng phát triển tư duy sáng tạo, thích ứng với môi trường khoa học, công nghệ phát triển nhanh chóng; đưa vào chương trình giáo dục phổ thông các nội dung kỹ năng số. Đổi mới cách dạy và học trên cơ sở áp dụng công nghệ số, khuyến khích các mô hình giáo dục, đào tạo mới dựa trên nền tảng số. Có cơ chế khuyến khích đối với các tổ chức, doanh nghiệp tham gia vào quá trình đào tạo về công nghệ số, phát triển và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu ngày càng lớn, càng cao về chuyển đổi số, phát triển kinh tế số của đất nước. Quan tâm hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng, đào tạo lại nghề cho người lao động chuyển đổi công việc trong quá trình chuyển đổi số, phát triển kinh tế số./.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bộ Chính trị (2019). Nghị quyết số 52-NQ/TW, ngày 27/9/2019 về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư

2. Thủ tướng Chính phủ (2020). Quyết định số 479/QĐ-TTg, ngày 03/6/2020 phê duyệt Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030

3. Nguyễn Mạnh Hùng (2020). Chuyển đổi số quốc gia, phát triển Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số, Tham luận tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng

4. Bộ thông tin và Truyền thông (2020). Cẩm nang chuyển đổi số, truy cập từ https://dx.mic.gov.vn/doc-truc-tuyen/cam-nang-chuyen-doi-so/pdf/cam-nang-chuyen-doi-so.pdf

5. Tường Huy (2021). Thúc đẩy mạnh mẽ chuyển đổi số quốc gia, truy cập từ https://dangcongsan.vn/multimedia/mega-story/thuc-day-manh-me-chuyen-doi-so-quoc-gia-580776.html

6. Nguyễn Văn Thạo (2021). Đẩy mạnh chuyển đổi số, phát triển kinh tế số - một chủ trương mới, đột phá quan trọng trong các văn kiện Đại hội lần thứ XIII của Đảng, truy cập từ http://hdll.vn/vi/nghien-cuu---trao-doi/day-manh-chuyen-doi-so-phat-trien-kinh-te-so---mot-chu-truong-moi-dot-pha-quan-trong-trong-cac-van-kien-dai-hoi-lan-thu-xiii-cua-dang.html

7. Lê Trọng Vĩnh (2021). Xu thế chuyển đổi số toàn cầu, truy cập từ https://kinhtedothi.vn/xu-huong-xu-the-chuyen-doi-so-toan-cau-416636.html

8. OECD (2021). Programme for International Student Assessment 2020

TS. Nguyễn Thế Bính

Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh

(Bài đăng trên Tạp chí Kinh tế và Dự báo, số 32 năm 2021)