Đến ngày 31/12/2021, cả nước có khoảng 27.342 HTX, tăng 16.420 HTX (gấp 2,5 lần) so với năm 2001

MỘT SỐ KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC SAU 20 NĂM THỰC HIỆN NGHỊ QUYẾT

Việc thống nhất nhận thức và quan điểm phát triển, tạo tâm lý xã hội thuận tiện cho KTTT, HTX phát triển đã đạt được một số kết quả bước đầu quan trọng

Nghị quyết số 13-NQ/TW đã đánh giá đúng tình hình, chỉ ra được yêu cầu, định hướng, nhiệm vụ trọng tâm trong phát triển KTTT; là nền tảng và cơ sở quan trọng trong việc lãnh đạo, chỉ đạo phát triển KTTT 20 năm qua. Về cơ bản, Nghị quyết đã được triển khai thực hiện nghiêm túc, từ việc học tập, quán triệt và thể chế hóa Nghị quyết, đến việc tổ chức thực hiện các nhiệm vụ mà Nghị quyết đề ra. Việc triển khai Nghị quyết đã đạt được một số kết quả bước đầu trong việc thống nhất nhận thức về các quan điểm phát triển KTTT, xác lập được môi trường thể chế và tâm lý xã hội thuận lợi cho KTTT phát triển.

Việc xác lập môi trường thể chế và ban hành các cơ chế, chính sách hỗ trợ cho phát triển KTTT, HTX đã từng bước được bổ sung, hoàn thiện

Công tác xây dựng thể chế, pháp luật, cụ thể hóa Nghị quyết cơ bản được hoàn thiện, đồng bộ. Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các cấp, các ngành đã quan tâm, chỉ đạo, ban hành các văn bản pháp luật, chính sách, hướng dẫn, bổ sung cơ chế, tạo môi trường thể chế thuận lợi cho KTTT phát triển. Bộ máy và hoạt động quản lý nhà nước đối với KTTT, HTX từng bước được thiết lập, củng cố, đặc biệt là, Ban Chỉ đạo Đổi mới, phát triển KTTT, HTX các cấp được tổ chức thành lập, từng bước kiện toàn từ Trung ương đến địa phương, nhằm tăng cường công tác chỉ đạo, phối hợp, tổ chức thực hiện hiệu quả Nghị quyết và pháp luật về phát triển KTTT, HTX.

Khu vực KTTT, HTX đã có bước phát triển mới về chất và lượng, đã khắc phục được tình trạng yếu kém kéo dài và ngày càng khẳng định được tiềm năng, triển vọng phát triển trong tương lai. Cụ thể là:

Việc chuyển đổi, tổ chức lại các HTX theo quy định của Luật HTX cơ bản được hoàn thành, nhiều HTX được thành lập. Các HTX cũ đang hoạt động đã cơ bản chuyển đổi theo Luật Hợp tác xã năm 2003 và Luật Hợp tác xã năm 2012. Đến cuối năm 2020, chỉ còn 615 HTX chưa đăng ký và tổ chức lại, chiếm 2,21% tổng số HTX cả nước, trong đó 423 HTX chưa đăng ký và tổ chức lại đang hoạt động; 192 HTX chưa đăng ký và tổ chức lại nhưng không còn hoạt động, chờ giải thể.

Bên cạnh việc chuyển đổi, tổ chức lại các HTX cũ, công tác vận động, hướng dẫn thành lập các HTX mới cũng có kết quả tốt. Trong 20 năm qua, cả nước đã có 37.810 HTX mới được thành lập, giải thể khoảng 21.390 HTX. Trong đó, giai đoạn 2001-2011 thành lập mới 11.640 HTX, giải thể 6.080 HTX; giai đoạn 2012-2021 thành lập mới 26.170 HTX, giải thể 15.310 HTX. Số HTX thành lập mới chủ yếu trong lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp, thương mại, dịch vụ và tập trung chủ yếu ở các thành phố lớn, các tỉnh Nam bộ, Bắc Trung bộ và một số tỉnh trung du miền núi phía Bắc, Tây Nguyên.

Số lượng HTX tăng, hoạt động đa dạng trên các lĩnh vực của nền kinh tế. Đến ngày 31/12/2021, cả nước có khoảng 27.342 HTX, tăng 16.420 HTX (gấp 2,5 lần) so với năm 2001; khu vực HTX thu hút gần 6 triệu thành viên và tạo việc làm cho gần 1 triệu người lao động. Trong tổng số 27.748 HTX, HTX nông nghiệp chiếm 67,03%; HTX thương mại, dịch vụ chiếm 7,49%; HTX công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp chiếm 9,05%; HTX giao thông vận tải chiếm 6,7%; Quỹ tín dụng nhân dân chiếm 4,26%; HTX xây dựng, sản xuất vật liệu xây dựng chiếm 3,23%, HTX môi trường chiếm 1,75% và 118 HTX khác chiếm 0,43%.

Trình độ cán bộ quản lý HTX được nâng cao rõ rệt, đội ngũ cán bộ quản lý từng bước được trẻ hóa. Tính cuối năm 2021, tỷ lệ cán bộ đạt trình độ sơ, trung cấp trong tổng số cán bộ quản lý HTX chiếm 48,7% (tăng 20,84% so với cuối năm 2001); tỷ lệ cán bộ đạt trình độ cao đẳng, đại học chiếm 22,7% (tăng 15,77% so với cuối năm 2001).

Vai trò lãnh đạo của các cấp ủy đảng, kết hợp với công tác phối hợp hiệu quả giữa Mặt trận Tổ quốc các cấp, các tổ chức chính trị, xã hội, đoàn thể, Liên minh HTX Việt Nam ngày càng được nâng cao, góp phần thúc đẩy phát triển KTTT

Đảng, Nhà nước, cấp ủy và chính quyền địa phương có nhiều chủ trương, chính sách hỗ trợ, thúc đẩy phát triển KTTT, HTX. Hệ thống Liên minh HTX Việt Nam đã được quan tâm, tạo điều kiện củng cố tổ chức, bộ máy và nguồn lực để triển khai thực hiện có kết quả các nhiệm vụ theo chức năng, nhiệm vụ được Đảng, Chính phủ giao. Liên minh HTX Việt Nam, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân đã phần nào thể hiện được vai trò quan trọng của mình đối với khu vực KTTT, HTX; góp phần thúc đẩy KTTT từng bước phát triển.

NHỮNG TỒN TẠI, HẠN CHẾ VÀ NGUYÊN NHÂN

Tuy có những chuyển biến tích cực, nhưng những chuyển biến đó vẫn chưa tạo nên bước ngoặt về chất lượng cho sự phát triển của KTTT. Khu vực KTTT vẫn chưa phát huy được hết tiềm năng, lợi thế, chưa thực sự trở thành nền tảng của nền kinh tế quốc dân. Một số mục tiêu, nhiệm vụ Nghị quyết đặt ra nhưng chưa đạt mục tiêu hoặc thực hiện chưa đầy đủ. Đó là:

Thứ nhất, tốc độ tăng trưởng khu vực KTTT thấp và tỷ trọng đóng góp vào GDP giảm liên tục, không đạt được mục tiêu Nghị quyết đề ra. Liên tục trong 20 năm qua, tốc độ tăng trưởng khu vực KTTT, HTX đạt thấp, chỉ bằng khoảng ½ tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế; đóng góp của KTTT vào GDP cả nước giảm liên tục từ 8,06% năm 2001 xuống còn 3,62% năm 2020. Kết quả phát triển của khu vực KTTT so với mục tiêu đến 2010 mà Nghị quyết đề ra là "đưa KTTT thoát khỏi những yếu kém hiện nay, phấn đấu đạt tốc độ tăng trưởng ngày càng cao, tiến tới tỷ có trọng ngày càng lớn trong GDP của nền kinh tế", là không đạt được.

Thứ hai, công tác nghiên cứu lý luận về HTX không có hệ thống, chưa có các tổ chức nghiên cứu, giảng dạy chuyên sâu về HTX; chưa đưa nội dung phát triển KTTT vào giảng dạy trong các trường đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp và dạy nghề như yêu cầu của Nghị quyết. Một số nội dung lý luận về KTTT chưa rõ, như: chưa phân biệt khái niệm KTTT với kinh tế hợp tác; quan hệ tài sản thuộc sở hữu riêng của thành viên khi đóng góp vào tập thể; quan hệ giữa mục tiêu kinh tế và mục tiêu xã hội trong phát triển HTX; về mở rộng các hình thức hợp tác mới (THT, liên đoàn HTX…).

Thứ ba, tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về KTTT vẫn chưa đạt yêu cầu, đội ngũ cán bộ quản lý nhà nước về KTTT chưa nắm chắc tình hình phát triển KTTT, chưa đủ năng lực tham mưu giúp Đảng, Nhà nước thực hiện hiệu quả quản lý nhà nước đối với KTTT.

Thứ tư, khung khổ pháp luật, chính sách về HTX còn nhiều rào cản đối với sự phát triển đối với HTX, chưa bao quát được sự phát triển sinh động của các loại hình kinh tế hợp tác ở nước ta, chưa làm rõ được sự phát triển từ thấp đến cao của các tổ chức kinh tế hợp tác, chưa khuyến khích mở rộng thu hút thành viên tùy theo nhu cầu vô cùng đa dạng của đối tượng tham gia, chưa xác định được cơ chế quản lý một cách minh bạch, bảo đảm sự bình đẳng, công bằng trong HTX…

Thứ năm, chính sách hỗ trợ của nhà nước đối với HTX hiệu quả còn thấp, chưa đồng bộ, chưa nhất quán, chưa toàn diện, chậm triển khai thực hiện, chưa có tính khả thi cao và chưa tạo động lực thúc đẩy KTTT phát triển. Mặt khác, các chính sách này chưa có sự gắn kết với các chính sách phát triển kinh tế - xã hội khác và chưa đưa vào một cách nhuần nhuyễn trong chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của từng địa phương và của cả nước.

Thứ sáu, đánh giá về hiệu quả và đóng góp của KTTT trong nền kinh tế còn chưa đầy đủ. Đóng góp của KTTT được thể hiện trên hai kênh: đóng góp của tổ chức kinh tế hợp tác và đóng góp của thành viên. Tuy nhiên, hiện nay, mới chỉ tính được phần đóng góp riêng của HTX trong GDP, chưa tính đóng góp của THT và đóng góp của kinh tế thành viên. Việc thiếu sót trong tính toán về đóng góp của các tổ chức kinh tế hợp tác đã dẫn đến việc hạ thấp vai trò, vị trí của thành phần KTTT trong nền kinh tế của nước ta, chưa bố trí nguồn lực tương xứng để phát triển KTTT.

Thứ bảy, nhiều HTX tổ chức và hoạt động chưa tuân thủ đầy đủ các quy định của Luật Hợp tác xã; các quan hệ sở hữu, tổ chức quản lý, phân phối trong nhiều HTX còn biểu hiện xa rời bản chất và các giá trị của HTX. Một số HTX chuyển đổi còn hình thức, chưa đảm bảo đầy đủ yêu cầu của Luật HTX và đòi hỏi phát triển của HTX; các thành viên của HTX chuyển đổi khi tham gia HTX nhiều nơi không góp vốn mới, không hiểu rõ quyền lợi và trách nhiệm của mình với HTX; thành viên tham gia HTX với ý thức trông chờ vào sự giúp đỡ của tập thể và Nhà nước; tình trạng không rõ ràng về quyền sở hữu tài sản của HTX còn khá phổ biến, nhất là các tài sản gắn với đất đai. Chính vì vậy, nhiều HTX không huy động được nguồn lực từ chính thành viên của mình; tính bền vững và ổn định trong tổ chức và hoạt động chưa cao; chưa thực hiện tốt chế độ hạch toán và báo cáo tài chính.

NHIỆM VỤ, GIẢI PHÁP CHỦ YẾU PHÁT TRIỂN KTTT, HTX TRONG THỜI GIAN TỚI

TS. Phùng Quốc Chí, Cục trưởng Cục Phát triển Hợp tác xã Cần đưa nhiệm vụ phát triển HTX vào các chương trình, đề án, dự án, Kế hoạch của các bộ, ban ngành, địa phương chăm lo củng cố các HTX, tiếp tục phát triển tổ chức đảng, đoàn thể trong HTX theo quy định.

Một là, về thống nhất và nâng cao nhận thức về KTTT

- Nhận thức rõ phát triển KTTT là yêu cầu và xu thế tất yếu khách quan trong quá trình phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta. KTTT là hình thức liên kết tự nguyện của các cá nhân, pháp nhân nhằm kết hợp sức mạnh tập thể với sức mạnh của từng thành viên để giải quyết có hiệu quả hơn những vấn đề trong sản xuất, kinh doanh và đời sống.

- Tăng cường công tác vận động, tuyên truyền nâng cao nhận thức về bản chất, khẳng định vị trí, vai trò và tầm quan trọng của HTX trong điều kiện mới cho cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu cơ quan, tổ chức và người dân; tránh tình trạng nhận thức không thống nhất, không đầy đủ, bị chi phối, ảnh hưởng bởi định kiến về mô hình HTX kiểu cũ; xem đây là nhiệm vụ chính trị quan trọng, thường xuyên của các cấp, các ngành.

- Xây dựng nội dung và phương pháp tuyên truyền phù hợp cho từng đối tượng để việc tuyên truyền thiết thực và hiệu quả với nhiều hình thức đa dạng, phong phú, như: Tổ chức hội nghị, hội thảo, tọa đàm, tổ chức cuộc thi tìm hiểu về HTX, mở các chuyên mục về phát triển HTX trên các phương tiện thông tin đại chúng, xây dựng các phim phóng sự, phim truyền hình về HTX, tổ chức triển lãm, hội chợ giới thiệu các sản phẩm của HTX, phát động phong trào thi đua trong các HTX. Kịp thời khen thưởng, tôn vinh và nhân rộng các mô hình HTX hoạt động hiệu quả, góp phần phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương, đất nước.

Hai là, về tăng cường vai trò của cấp ủy, chính quyền địa phương; sự phối hợp của các bộ ngành, đoàn thể trong lãnh đạo, chỉ đạo phát triển KTTT, HTX

Tăng cường sự lãnh chỉ đạo của các cấp ủy đảng, tích cực vào cuộc của cả hệ thống chính trị, phối hợp chặt chẽ, trách nhiệm cao của các sở, ngành, địa phương, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội các cấp. Từng cán bộ, đảng viên xác định rõ vai trò trách nhiệm trong công tác lãnh đạo và tổ chức thực hiện các chủ trương, chính sách về phát triển KTTT, HTX, xem đây là nhiệm vụ quyết định sự phát triển kinh tế- xã hội, đảm bảo quốc phòng- an ninh của địa phương. Đưa nhiệm vụ phát triển HTX vào các chương trình, đề án, dự án, Kế hoạch của các bộ, ban ngành, địa phương chăm lo củng cố các HTX, tiếp tục phát triển tổ chức đảng, đoàn thể trong HTX theo quy định.

Ba là, về hoàn thiện thể chế, tạo môi trường pháp lý thuận lợi để KTTT phát triển

Nhà nước tạo điều kiện, khuyến khích phát triển KTTT, các hình thức tổ chức kinh tế hợp tác trong tất cả các ngành, các lĩnh vực kinh tế, xã hội trên cơ sở nhu cầu và tự nguyện của thành viên tham gia. Nhà nước quản lý các tổ chức kinh tế hợp tác thông qua luật pháp và cơ chế, chính sách, không can thiệp trực tiếp vào quá trình hoạt động của các tổ chức kinh tế hợp tác.

Sửa đổi, bổ sung Luật Hợp tác xã theo hướng: mở rộng phạm vi, đối tượng điều chỉnh bảo đảm bao quát đầy đủ các hình thức tổ chức kinh tế hợp tác (tổ hợp tác, HTX, liên hiệp HTX...) đang hoạt động ở nước ta; giảm thiểu tối đa thủ tục thành lập, đăng ký; hoàn thiện các quy định về bản chất và nguyên tắc tổ chức, hoạt động; các quy định về phát triển thành viên, mở rộng thị trường, nâng cao khả năng thu hút vốn; các quy định về tăng tích lũy tài sản và quỹ không chia; các quy định về quản lý, điều hành của tổ chức kinh tế hợp tác; đồng thời, có các quy định về nâng cao tính minh bạch trong quản trị, điều hành tạo niềm tin cho thành viên khi tham gia vào các tổ chức kinh tế hợp tác.

Sửa đổi, bổ sung các chính sách ưu đãi, hỗ trợ phát triển KTTT theo hướng coi các tổ chức kinh tế hợp tác là chủ thể phù hợp kết hợp giữa đóng góp của người dân (thông qua thành viên của tổ chức kinh tế hợp tác) và sự hỗ trợ của nhà nước, là phương thức để nhà nước thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội tại địa bàn một cách minh bạch, hiệu quả. Các tổ chức kinh tế hợp tác, đặc biệt là những tổ chức thu hút đông đảo cộng đồng dân cư sinh sống và hoạt động trên địa bàn làm thành viên, thay mặt cộng đồng dân cư tiếp nhận sự hỗ trợ của nhà nước, có trách nhiệm quản lý, sử dụng có hiệu quả hỗ trợ của nhà nước cho cộng đồng dân cư theo đúng mục tiêu do nhà nước đặt ra, được cộng đồng dân cư giám sát và quản lý một cách dân chủ.

Bốn là, về kiện toàn cơ cấu tổ chức cơ quan quản lý nhà nước về KTTT

- Tăng cường tính minh bạch trong quản lý nhà nước về KTTT, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, từng bước xây dựng, hoàn thiện hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về KTTT, liên thông với hệ thống đăng ký kinh doanh và đăng ký thuế.

- Chính phủ thống nhất thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với KTTT trong phạm vi cả nước. Đổi mới quản lý nhà nước về KTTT theo hướng: không tổ chức các đơn vị chuyên trách trực thuộc các bộ, ngành, địa phương; tập trung các nhiệm vụ về một đầu mối chuyên trách của Chính phủ để huy động các nguồn lực và triển khai trực tiếp các chính sách hỗ trợ của nhà nước đối với KTTT.

- Xây dựng đội ngũ cán bộ quản lý có trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao, được đào tạo bài bản về KTTT, có tư tưởng chính trị vững vàng, có năng lực xây dựng và tổ chức thực hiện có hiệu quả pháp luật, cơ chế, chính sách, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch để KTTT phát triển lành mạnh, đúng định hướng.

- Tăng cường hiệu lực, hiệu quả công tác giám sát, thanh tra, kiểm tra, trách nhiệm giải trình của các cơ quan, tổ chức đối với việc chấp hành chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về phát triển KTTT, kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật.

Năm là, về đẩy mạnh đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động của các tổ chức KTTT

- Giải quyết dứt điểm những vấn đề còn tồn đọng của KTTT như: nợ tồn đọng kéo dài trong HTX; Giải quyết rõ ràng, minh bạch các quan hệ về tài sản của HTX cũ, đặc biệt là những tài sản liên quan đến đất đai.

- Củng cố và đổi mới các tổ chức kinh tế hợp tác hiện có đồng thời mở rộng và hình thành các tổ chức kinh tế hợp tác mới.

Sáu là, về tăng cường hợp tác quốc tế về phát triển KTTT

- Tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế như Liên minh HTX quốc tế (ICA), các tổ chức HTX các nước, các tổ chức đại diện và hỗ trợ HTX các nước để học tập kinh nghiệm, tranh thủ sự hỗ trợ về tài chính, kỹ thuật, thiết bị, máy móc, liên kết và mở rộng thị trường.

- Chủ trì, tham gia các hội nghị quốc tế về HTX. Thành lập diễn đàn các tổ chức quốc tế để hỗ trợ khu vực HTX. Trên cơ sở diễn đàn, tùy theo thế mạnh và định hướng hỗ trợ của từng tổ chức để kêu gọi các tổ chức quốc tế hỗ trợ các HTX và thực hiện các dự án hỗ trợ HTX.

Bảy là, về vai trò, trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân dân, hội, hiệp hội và trách nhiệm của Liên minh HTX các cấp trong phát triển KTTT, HTX

- Mặt trận tổ quốc và các đoàn thể cần nắm chắc chủ trương và các quan điểm của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước về KTTT để phối hợp tổ chức vận động và phát triển các loại hình kinh tế hợp tác, góp phần đưa Nghị quyết vào cuộc sống. Đối với các tổ chức kinh tế hợp tác có số lượng thành viên lớn, có các tổ chức đoàn thể trong tổ chức kinh tế hợp tác, cần xây dựng các tổ chức đoàn thể vững mạnh, vừa là chỗ dựa, vừa là tổ chức phối hợp, sát cánh cùng hội đồng quản trị, ban Giám đốc xây dựng tổ chức kinh tế hợp tác phát triển vững mạnh.

- Mở rộng và tăng cường hoạt động của hệ thống liên minh HTX, bao gồm liên minh theo ngành nghề (liên đoàn HTX) và liên minh của tất cả các tổ chức kinh tế hợp tác thuộc các ngành kinh tế được tổ chức ở cấp Trung ương và cấp tỉnh. Liên minh HTX là tổ chức hội do các tổ chức kinh tế hợp tác tự nguyện thành lập, có chức năng đại diện và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các tổ chức kinh tế hợp tác; tuyên truyền, vận động phát triển kinh tế hợp tác; tư vấn, cung cấp dịch vụ và hỗ trợ cho các tổ chức kinh tế hợp tác phát triển; tham gia xây dựng chính sách, pháp luật về KTTT; đại diện cho tổ chức kinh tế hợp tác trong quan hệ hoạt động phối hợp giữa các thành viên trong và ngoài nước theo quy định của pháp luật./.

TS. Phùng Quốc Chí

Cục trưởng Cục Phát triển Hợp tác xã

ThS. Quách Thái Sơn

Cục Phát triển Hợp tác xã

(Bài đăng trên Tạp chí Kinh tế và Dự báo, số 2, năm 2022)