Ngày 02/08/2022, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 924/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình chuyển đổi số trong xây dựng nông thôn mới (XDNTM), hướng tới NTM thông minh giai đoạn 2021 - 2025. Từ đó đến nay, Chương trình đã có những kết quả ban đầu khả quan.

Nhà nông Bùi Ngọc Cung (Đơn Dương – Lâm Đồng) kiểm tra bộ phát tín hiệu thu được từ vườn đến điện thoại di động. Ảnh: kinhtenongthon.vn

Chuyển đổi số trong XDNTM là giải pháp tối ưu, xu hướng tất yếu

Chuyển đổi số trong XDNTM để từng bước hình thành NTM thông minh, nâng cao hiệu quả hoạt động của cộng đồng, góp phần đưa Chương trình XDNTM đi vào chiều sâu, hiệu quả và bền vững.

Trên cơ sở kế thừa, tiếp tục phát triển, hoàn thiện kết quả các chương trình, dự án về công nghệ thông tin, chuyển đổi số do Bộ Nông nghiệp - Phát triển nông thôn (PTNT) và các cơ quan liên quan đã và đang triển khai, đảm bảo tiết kiệm, hiệu quả và bền vững.

Đưa chuyển đổi số vào nông nghiệp nói chung và XDNTM nói riêng là giải pháp của Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và PTNT trong thực hiện Định hướng xây dựng nông thôn hiện đại nêu trong Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng.

Đẩy mạnh chuyển đổi số trong XDNTM là giải pháp tối ưu, xu hướng tất yếu để phát huy hiệu quả tiềm năng của nông nghiệp, nông thôn trong bối cảnh hiện nay.

Đây có thể xem là “bước đi đột phá”, mang lại lợi ích cho nhiều đối tượng sử dụng như người sản xuất, người tiêu dùng, cơ quan kiểm dịch, cơ quan quản lý... Ngành Nông nghiệp, các địa phương thu hút, lan tỏa ứng dụng công nghệ trong phát triển sản xuất, XDNTM.

Mục tiêu

Theo Văn phòng điều phối NTM Trung ương, thôn/làng thông minh là một cộng đồng xóm, thôn ở các xã vùng nông thôn sử dụng các giải pháp trên nền tảng công nghệ kỹ thuật số, tận dụng các thế mạnh và cơ hội để địa phương phát triển bền vững. Muốn xây dựng xã NTM thông minh thì trước hết phải xây dựng các thôn/làng NTM thông minh.

Chuyển đổi số trong XDNTM góp phần thực hiện mục tiêu xây dựng nền nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh.

Đối với người dân: Chuyển đổi số giúp bình đẳng hơn về cơ hội tiếp cận các dịch vụ, đào tạo, tri thức. Người dân được chính quyền thấu hiểu và phục vụ tốt hơn nhờ vào dữ liệu và công nghệ số, tham gia các hoạt động học tập, kinh doanh, giải trí, tư vấn, chăm sóc sức khỏe... mà không phụ thuộc vào vị trí, khoảng cách địa lý.

Đối với doanh nghiệp: Những lợi ích dễ nhận biết nhất của chuyển đổi số là giảm chi phí vận hành, tiếp cận và mang đến trải nghiệm tốt hơn cho khách hàng, phản ứng nhạy bén với sự thay đổi của thị trường, tăng năng suất lao động và tăng lợi nhuận. Chuyển đổi số dẫn đến sự xuất hiện những mô hình kinh doanh mới, những thị trường mới mà trong đó sự linh hoạt và sáng tạo mới là yếu tố quyết định thành công.

Đối với chính quyền: Chuyển đổi số giúp hoạt động hiệu lực, hiệu quả và minh bạch hơn. Chính quyền hoạt động trên môi trường số để cung cấp dịch vụ chất lượng hơn, đưa ra quyết định kịp thời hơn, ban hành chính sách tốt hơn.

Đối với xã hội: Chuyển đổi số tác động tích cực đến mọi mặt của đời sống xã hội, nâng cao chất lượng đời sống vật chất và tinh thần của người dân thông qua hệ thống giáo dục thông minh, y tế thông minh.

Những kết quả khả quan

Để thực hiện Chương trình, Bộ Nông nghiệp và PTNT vừa phối hợp với các bộ, ngành và địa phương xây dựng thí điểm một số mô hình làng, xã thông minh ứng dụng chuyển đổi số ở một số địa phương như: xã Bạch Đằng (thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dương); xã Vi Hương (huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn); xã Yên Hòa (huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình); xã An Nhơn (huyện Châu Thành, tỉnh Đồng Tháp)... Mô hình này bước đầu đã mang lại một số kết quả khả quan, người dân được sử dụng nhiều tiện ích, dịch vụ thông minh, tăng khả năng tiếp cận các dịch vụ công...

Thực hiện Chương trình xây dựng NTM nâng cao, kiểu mẫu, nhiều địa phương ở Nam Định đã tích cực chuyển đổi số, hướng tới xây dựng NTM thông minh giai đoạn 2021-2025. Xã Trực Tuấn (Trực Ninh) đã nỗ lực phủ sóng wifi khắp các thôn, xóm, giúp người dân có thể truy cập internet dễ dàng, cập nhật thông tin, tìm hiểu chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, các quy định của tỉnh, huyện và địa phương bằng điện thoại.

Lâm Đồng hiện có 90 HTX, trang trại ứng dụng công nghệ IoT, canh tác hữu cơ; 182 chuỗi liên kết với sự tham gia của 201 doanh nghiệp, HTX và gần 17.000 hộ nông dân.

Nhờ ứng dụng nông nghiệp thông minh, nhiều sản phẩm nông nghiệp của Lâm Đồng đã được xuất khẩu, trong đó có những thị trường khó tính như Nhật Bản, châu Âu, Hoa Kỳ.

Phát triển nông nghiệp thông minh góp phần đưa doanh thu sản xuất nông nghiệp công nghệ cao của Lâm Đồng đạt bình quân 430 triệu đồng/ha; không ít trang trại đạt doanh thu 5 - 8 tỷ đồng/ha/năm; canh tác rau ứng dụng công nghệ IoT đạt trên 2 tỷ đồng/ha/năm; sản xuất hoa ứng dụng công nghệ IoT đạt 3 - 8 tỷ đồng/ha/năm.

Việc thúc đẩy chuyển đổi số giúp không ít HTX ở Lâm Đồng được người tiêu dùng biết đến nhiều hơn thông qua các tiện tích của Google, Youtube, Facebook...

Ông Phạm S, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lâm Đồng, chia sẻ, tỉnh xác định nông nghiệp công nghệ cao và xây dựng NTM là một trong những chương trình trọng tâm, góp phần đẩy nhanh tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong phát triển nông nghiệp, nông thôn, nâng cao trình độ sản xuất, tăng thu nhập, giảm nghèo bền vững và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Chính nhờ nỗ lực này đã đưa Lâm Đồng trở thành lá cờ đầu của khu vực Tây Nguyên trong xây dựng NTM.

Tại Thái Nguyên, để thực hiện có hiệu quả chương trình chuyển đổi số, đặc biệt trong xây dựng NTM, Sở Nông nghiệp và PTNT đã xây dựng cơ sở dữ liệu; ứng dụng công nghệ số để giải quyết những thủ tục hành chính. Trên cơ sở đó, xây dựng phần mềm quản lý chất lượng nông sản với những giải pháp quản lý chất lượng sản phẩm của gần 400 doanh nghiệp, HTX nông nghiệp. Theo đó, đã số hóa quá trình tiếp nhận hồ sơ, chấm điểm, phân hạng sản phẩm; số hóa sản phẩm và xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc theo chuỗi giá trị OCOP, gắn với giám sát - chứng thực của công tác quản lý nhà nước; hướng tới hình thành hệ thống cơ sở dữ liệu kết nối với chương trình OCOP cấp độ quốc gia.

Toàn tỉnh hiện có 173 sản phẩm đạt tiêu chuẩn OCOP từ 3 sao trở lên; Chương trình OCOP đã tạo nên những tín hiệu tích cực, trở thành động lực để phát triển kinh tế nông thôn. Giá trị kinh tế của các sản phẩm được nâng lên từ 20% trở lên nhờ đạt tiêu chí OCOP; công nghệ số đã đưa các sản phẩm đến với người tiêu dùng nhanh hơn nên doanh số bán hàng của các đơn vị tăng từ 20 đến 50%, trong đó doanh thu bán hàng qua mạng và sàn giao dịch điện tử chiếm 30%; đặc biệt có sản phẩm tăng 70 - 100%.

Cùng với các điển hình được nêu trên, còn rất nhiều điển hình khác trên toàn quốc đang nỗ lực và có những thành tựu về chuyển đổi số trong xây dựng NTM.

Một số bất cập và giải pháp khắc phục

Tuy nhiên, thực tế Chương trình chuyển đổi số còn tồn tại một số bất cập, trong đó vướng mắc lớn nhất là chưa hoàn thiện được các văn bản quy phạm pháp luật quy định rõ tiêu chí cụ thể, quy trình xây dựng làng thông minh. Trong khi đó, sản xuất nông nghiệp tại nhiều vùng nông thôn có quy mô nhỏ lẻ và manh mún, không tập trung, dẫn đến việc ứng dụng công nghệ cao, công nghệ kỹ thuật số gặp nhiều khó khăn.

Việc áp dụng cùng lúc nhiều nền tảng số chưa phù hợp điều kiện hạ tầng, văn hóa, canh tác, sản xuất theo kiểu truyền thống của nông dân. Mặt khác, chất lượng nguồn nhân lực nhiều khu vực nông thôn chưa đáp ứng yêu cầu ứng dụng công nghệ tiên tiến. Kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin của người dân ở nhiều vùng còn hạn chế, trình độ học vấn còn thấp cho nên việc tiếp thu kiến thức khoa học-kỹ thuật để áp dụng vào sản xuất chưa đạt yêu cầu...

Để khắc phục các hạn chế trên, cần lưu ý thực hiện các giải pháp đồng bộ trong thời điểm hiện nay và thời gian tới.

Thứ nhất, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức, chuyển đổi tư duy về chuyển đổi số trong xây dựng NTM, hướng tới NTM thông minh cho cấp ủy, chính quyền, cán bộ và cộng đồng dân cư cần đi trước một bước để từ đó tạo sự tích cực, chủ động học hỏi và mạnh dạn ứng dụng công nghệ số vào xây dựng chính quyền số, vào sản xuất, kinh doanh nông nghiệp số và phát triển xã hội số ở nông thôn.

Để công tác tuyên truyền đạt hiệu quả, cần đa dạng hóa các hình thức truyền thông trên nền tảng công nghệ số như: cổng/trang thông tin điện tử, mạng xã hội, bản tin, chuyên đề, tài liệu, hội nghị, hội thảo, các mô hình khuyến nông về vai trò và lợi ích của việc ứng dụng công nghệ số trong quản lý, sản xuất và tiêu thụ nông sản. Đẩy mạnh gắn kết và lồng ghép với hoạt động tuyên truyền trong xây dựng NTM.

Thứ hai, đào tạo và nâng cao năng lực về chuyển đổi số ở các địa phương là rất cần thiết. Cần tổ chức các hội nghị, các đợt tập huấn kiến thức về chuyển đổi số, khả năng tiếp cận thông tin cho các cơ quan quản lý nhà nước, cán bộ xây dựng NTM các cấp và người dân, cộng đồng ở nông thôn. Tổ chức các lớp đào tạo kỹ năng chuyên sâu về công nghệ thông tin, sử dụng dịch vụ số an toàn trên không gian mạng cho các doanh nghiệp, hợp tác xã và tổ chức kinh tế ở khu vực nông thôn. Phát động các phong trào, các đợt thi đua tham gia hoạt động chuyển đổi số trong xây dựng NTM, hướng tới NTM thông minh.

Thứ ba, đầu tư và hoàn thiện trang thiết bị, đẩy mạnh xây dựng chính quyền số trong xây dựng NTM nâng cao, NTM thông minh, tăng cường xây dựng và áp dụng hệ thống dịch vụ công trực tuyến liên thông, đồng bộ cấp tỉnh, huyện, xã; nâng cao chất lượng dịch vụ phục vụ nhân dân sử dụng dịch vụ công trực tuyến; tăng cường thực hiện cải cách hành chính gắn với chính phủ điện tử, dịch vụ công trực tuyến. Nâng cao khả năng tiếp cận dịch vụ viễn thông, hỗ trợ người dân sử dụng thiết bị công nghệ thông tin miễn phí khu vực trung tâm xã, các điểm sinh hoạt văn hóa cộng đồng, điểm du lịch nông thôn…

Thứ tư, tiếp tục phát huy vai trò của cộng đồng, của các hệ thống chính trị. Để chuyển đổi số trong xây dựng NTM, xây dựng NTM thông minh sớm về đích, cần tiếp tục phát huy vai trò của hệ thống chính trị, các ngành, các cấp, đặc biệt là vai trò trung tâm của người dân tham gia thực hiện chuyển đổi số, đẩy mạnh công tác xã hội hóa trong đầu tư hạ tầng, ứng dụng công nghệ, phát triển nguồn nhân lực để thực hiện hiệu quả chuyển đổi số trong xây dựng NTM. Từng bước hoàn thiện cơ chế, chính sách để khuyến khích người dân nông thôn chủ động áp dụng chuyển đổi số, góp phần phát triển kinh tế nông thôn, nâng cao chất lượng tiếp cận dịch vụ và đời sống của người dân nông thôn./.