Một số giải pháp đẩy mạnh dịch vụ Mobile Money ở Việt Nam
Từ khóa: Mobile Money, ví điện tử, tài khoản viễn thông
Summary
Mobile Money service is licensed by the State Bank to be piloted nationwide for a period of 2 years, from November 18, 2021 to November 18, 2023. Mobile Money allows customers to use their telecommunications accounts to make a variety of transactions, without requirement of having a bank account, using a smartphone, and internet connection. The article analyzes the current situation of Mobile Money in Vietnam, thereby proposing some recommendations to develop this service in the near future.
Keywords: Mobile Money, e-wallet, telecommunication account
GIỚI THIỆU
Việt Nam là quốc gia có tỷ lệ dân số sử dụng điện thoại di động cao. Theo Báo cáo Việt Nam Digital 2023 của We Are Social (2023), Việt Nam có 161,6 triệu thuê bao với dân số 98,53 triệu người, trung bình mỗi người dân sở hữu 1,64 thiết bị di động. Đây là tiềm năng để phát triển dịch vụ Mobile Money. Bên cạnh đó, cơ sở hạ tầng viễn thông của Việt Nam phát triển rất mạnh mẽ, đáp ứng yêu cầu về mặt kỹ thuật cho sự phát triển của dịch vụ này.
Thực tế trong thời gian qua, dịch vụ Mobile Money đã được Ngân hàng Nhà nước chấp thuận cho triển khai thí điểm dùng tài khoản viễn thông để thực hiện thanh toán cho các hàng hóa, dịch vụ có giá trị nhỏ. Đây là dịch vụ mới, khó và nhạy cảm. Vì vậy, để Mobile Money chính thức được chấp thuận và có thể phát triển nhanh chóng ở nước ta, cần phải chuẩn bị đầy đủ các điều kiện cần thiết đảm bảo cho sự phát triển của dịch vụ này.
KHÁI NIỆM VÀ LỢI ÍCH CỦA MOBILE MONEY
Hiệp hội Hệ thống thông tin di động toàn cầu (GSMA) định nghĩa, Mobile Money là một dịch vụ trong đó điện thoại di động được sử dụng để truy cập các dịch vụ tài chính. Theo Viện Công nghệ Massachusetts, Mobile Money đề cập đến một loạt các dịch vụ tài chính có thể được truy cập thông qua điện thoại di động (Massachusetts Institute Of Technology, 2016). Còn theo Vivienne (2013), Mobile Money là một dạng tiền điện tử và đề cập đến các dịch vụ kết nối tài chính của người tiêu dùng thông qua điện thoại di động.
Tóm lại, Mobile Money là một dịch vụ trung gian, cung ứng giải pháp thanh toán thông qua thiết bị di động, chứ không phải là một loại tiền. Để có thể thực hiện được các giao dịch thanh toán không dùng tiền mặt, thì tổ chức cung ứng dịch vụ Mobile Money sẽ cung cấp cho khách hàng một tài khoản điện tử được định danh thông qua thuê bao di động. Trên tài khoản này cho phép lưu giữ một giá trị tiền tệ nhất định được gọi là tiền di động – một dạng tiền điện tử.
Mobile Money đem lại nhiều lợi ích cho nền kinh tế, nhà cung cấp cũng như người dùng. Đối với nền kinh tế nói chung, Mobile Money góp phần cung ứng cho nhóm đối tượng chưa có tài khoản thanh toán tại ngân hàng một kênh giao dịch, phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt nhanh chóng, thuận tiện, thay vì phải trực tiếp đến các cơ sở của ngân hàng thực hiện giao dịch. Từ đó, Mobile Money sẽ giúp thúc đẩy hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt; phát triển tài chính toàn diện đến khu vực mà hệ thống tài chính, ngân hàng chưa phát triển, người dân chưa hoặc không có khả năng tiếp cận với dịch vụ ngân hàng. Ngoài ra, việc cho phép cung cấp dịch vụ Mobile Money cũng giúp giảm các chi phí xã hội để phát triển, mở rộng các dịch vụ ngân hàng truyền thống, qua đó góp phần nâng cao mức sống người dân cũng như thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nói chung.
Đối với người sử dụng dịch vụ, Mobile Money là một giải pháp hữu hiệu giúp tiếp cận dịch vụ tài chính hiện đại cũng như các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt, đặc biệt là tại những khu vực mà người dân chưa có điều kiện mở tài khoản ngân hàng. Bởi lẽ, Mobile Money có thể phục vụ cho tất cả khách hàng, kể cả những khách hàng ở vùng sâu vùng xa, biên giới, hải đảo; những địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội chưa phát triển, cũng như điều kiện giao thông còn nhiều cách trở do vị trí địa lý không thuận lợi mà các dịch vụ ngân hàng chưa thể phủ sóng tới được. Trong khi đó, nhu cầu sử dụng các dịch vụ thanh toán hay chuyển - nhận tiền ở các khu vực kể trên lại không ngừng gia tăng. Hơn nữa, Mobile Money là một dịch vụ tài chính khá đơn giản, thuận tiện và dễ dàng thực hiện. Người dân chỉ cần một chiếc điện thoại và một thuê bao di động đã được đăng ký là hoàn toàn có thể sử dụng được dịch vụ Mobile Money để chuyển – nhận tiền hay thanh toán cho các giao dịch của mình một cách nhanh chóng.
Còn đối với doanh nghiệp cung ứng dịch vụ Mobile Money, họ sẽ tận dụng được mạng lưới viễn thông sẵn có, các điểm giao dịch rộng khắp trên cả nước để phát triển đa dạng hóa cơ cấu sản phẩm, dịch vụ và đối tượng khách hàng ngoài các dịch vụ viễn thông truyền thống. Từ đó, doanh nghiệp có thể dễ dàng mở rộng phạm vi hoạt động, đồng thời tiết kiệm được rất nhiều chi phí đầu tư để tăng doanh thu và nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường.
THỰC TRẠNG DỊCH VỤ MOBILE MONEY TẠI VIỆT NAM
Ngày 09/3/2021, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 316/QĐ-TTg phê duyệt triển khai thí điểm dùng tài khoản viễn thông thanh toán cho các hàng hóa, dịch vụ có giá trị nhỏ. Theo Quyết định số 316/QĐ-TTg, mỗi khách hàng chỉ được mở một tài khoản Mobile Money tại một nhà mạng. Để sử dụng dịch vụ này, khách hàng phải có SIM được đăng ký, các thông tin phải được đơn vị cung cấp dịch vụ di động xác thực theo quy định về đăng ký thuê bao di động và SIM đó phải hoạt động liên tục tối thiểu trong vòng 3 tháng. Khi đăng ký sử dụng dịch vụ Mobile Money, khách hàng có thể nạp hay rút tiền từ tài khoản Mobile Money tại các điểm giao dịch của nhà mạng, sử dụng để thanh toán hàng hóa, dịch vụ cho các đơn vị chấp nhận hình thức thanh toán này; chuyển tiền sang tài khoản Mobile Money của người khác trong cùng một nhà mạng hay chuyển tiền sang tài khoản thanh toán tại ngân hàng và ví điện tử do nhà mạng cung cấp.
Thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại Quyết định số 316/QĐ-TTg, Ngân hàng Nhà nước đã ban hành Quyết định số 1818/QĐ-NHNN, ngày 18/11/2021; Quyết định số 1820/QĐ-NHNN, ngày 18/11/2021; Quyết định số 1916/QĐ-NHNN, ngày 26/11/2021 về việc chấp thuận triển khai thí điểm dùng tài khoản viễn thông thanh toán cho các hàng hóa, dịch vụ có giá trị nhỏ đối với nhà mạng Mobifone, VNPT và Viettel. Các nhà mạng được cấp phép đều nhập cuộc khá nhanh và đến nay đã có những kết quả nhất định trong việc mở rộng thị trường, đưa hình thức thanh toán mới mẻ này tiếp cận với người dân.
Cụ thể, theo thống kê của Cục Viễn thông (Bộ Thông tin và Truyền thông), tính đến đầu tháng 5/2023, Việt Nam đã có hơn 3,9 triệu người sử dụng dịch vụ Mobile Money, tăng 6,3% so với tháng 3/2023 và gấp 3 lần so với cùng kỳ tháng 4/2022. Đặc biệt, số lượng người dùng Mobile Money tại nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa đạt hơn 2,7 triệu khách hàng, chiếm 69% số người sử dụng dịch vụ. Hiện cả nước có 9.953 điểm kinh doanh dịch vụ Mobile Money, tăng 12% so với tháng 3/2023. Số lượng đơn vị chấp nhận thanh toán qua hình thức Mobile Money đạt 15.326 điểm, tăng 0,2%. Tổng số lượng các giao dịch (nạp, rút, chuyển tiền, thanh toán) bằng Mobile Money là hơn 26,1 triệu giao dịch, với tổng giá trị giao dịch hơn 1.683 tỷ đồng (Hồng Vinh, 2023).
Với số lượng điểm giao dịch rộng khắp của các nhà mạng di động, Mobile Money đã cung cấp cho dân cư khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa, nơi chưa có mạng lưới hệ thống ngân hàng, cũng như cho đối tượng chưa hoặc không có khả năng tiếp cận dịch vụ ngân hàng có cơ hội tiếp cận và sử dụng dịch vụ chuyển tiền, thanh toán không dùng tiền mặt nhanh chóng, thuận tiện. Việc nạp và rút tiền từ tài khoản Mobile Money tại các điểm giao dịch của nhà mạng cũng nhanh chóng, đơn giản và thuận tiện như nạp tiền vào tài khoản viễn thông. Do không yêu cầu phải có tài khoản ngân hàng, dịch vụ Mobile Money ở Việt Nam đã giúp tăng cường tiếp cận và sử dụng các dịch vụ tài chính cho mọi đối tượng khách hàng, góp phần thúc đẩy phát triển thanh toán không dùng tiền mặt. Trong 3 tháng đầu năm 2023, số lượng giao dịch qua hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng tăng 8,55% về giá trị. Số lượng giao dịch qua hệ thống chuyển mạch tài chính và bù trừ điện tử tăng 70,77% về số lượng và tăng 18,55% về giá trị. Đáng chú ý, số lượng giao dịch qua POS tăng 37,57% về số lượng và tăng 32,09% về giá trị, giao dịch qua ATM tiếp tục giảm 2,37% về số lượng và giảm 4,02% về giá trị (Hồng Vinh, 2023).
Bên cạnh đó, Mobile Money còn mở ra cơ hội cho các nhà mạng khai thác hiệu quả cơ sở hạ tầng, tăng doanh thu và đa dạng hóa dịch vụ cung cấp, tiến tới, hoàn thiện hệ sinh thái kinh doanh. Trong bối cảnh triển khai thí điểm khi dịch Covid-19 còn nhiều diễn biến phức tạp, dịch vụ Mobile Money đã tạo được niềm tin cho khách hàng sử dụng dịch vụ, đáp ứng một phần nhu cầu của thực tiễn và từng bước đi vào cuộc sống.
Tuy Mobile Money có rất nhiều tiềm năng phát triển tại Việt Nam, song quá trình phát triển dịch vụ này cũng đặt ra nhiều vấn đề cần giải quyết, đó là:
Thứ nhất, Mobile Money là dịch vụ mới, do vậy, các quy định pháp lý còn chưa đầy đủ và đồng bộ, tiềm ẩn những rủi ro phát sinh trong quá trình thực hiện. Tính ưu việt của Mobile Money trên thế giới là người dùng chỉ cần duy nhất số điện thoại, họ có thể đến đại lý để rút tiền hay nạp tiền, không cần đến giấy tờ gì để thực hiện các khâu nạp - rút - thanh toán. Tuy nhiên, theo quy định hiện hành của Việt Nam, thì các doanh nghiệp chỉ được cung cấp dịch vụ đến những khách hàng có chứng minh nhân dân/căn cước công dân/hộ chiếu trùng với thông tin đăng ký số thuê bao di động của khách hàng và được doanh nghiệp thí điểm định danh, xác thực theo quy định. Quy định này làm giảm đi tính ưu việt của Mobile Money.
Thứ hai, thói quen sử dụng tiền mặt đã ăn sâu vào hành vi của người tiêu dùng Việt Nam. Người dân vẫn còn tâm lý e ngại khi tiếp cận với công nghệ thanh toán mới, cũng như lo ngại về an ninh an toàn và chi phí khi sử dụng các phương thức thanh toán điện tử, nên việc triển khai thanh toán không dùng tiền mặt như Mobile Money vẫn khó khăn nhất định.
Thứ ba, việc sử dụng Mobile Money còn phức tạp hơn so với các ứng dụng thanh toán phổ biến. Hiện nay, các nhà mạng phân biệt hoàn toàn tiền trong tài khoản điện thoại di động và tài khoản Mobile Money. Việc khách hàng nạp/rút tiền mặt vào tài khoản Mobile Money tại các điểm kinh doanh của nhà mạng; nạp/rút tiền từ tài khoản thanh toán của khách hàng (chủ tài khoản Mobile Money) tại ngân hàng; nạp/rút tiền từ tài khoản thanh toán của khách hàng từ ví điện tử của khách hàng… gây ra nhiều bất tiện. Người dùng phải mất nhiều thao tác để chuyển tiền qua lại giữa các tài khoản. Hơn nữa, các nhà mạng chỉ cho khách hàng nạp tiền tại đại lý hoặc qua tài khoản ngân hàng, mà không cho khách hàng tự nạp tiền thông qua thẻ nạp tiền điện thoại mà mình đã phát hành. Những yếu tố trên khiến ứng dụng Mobile Money của các nhà mạng không khác gì các ứng dụng thanh toán khác.
Đó là chưa kể, tuy Mobile Money có thể giúp người dùng giao dịch trên điện thoại "cục gạch", thế nhưng thuê bao Viettel vẫn cần kích hoạt dịch vụ "Tiền di động" trên ứng dụng Viettel Money, còn thuê bao Vinaphone cũng cần kích hoạt qua VNPT Pay. Nếu không có điện thoại thông minh và tài khoản ngân hàng, khi cần nạp hoặc rút tiền, người dùng cần liên hệ tổng đài của nhà mạng, hoặc đến các điểm giao dịch để thực hiện. Như vậy, một người, nếu chỉ có một chiếc điện thoại phổ thông duy nhất, sẽ cần sự hỗ trợ từ nhà mạng để đăng ký và sử dụng Mobile Money tại nhà.
Việc chuyển tiền giữa các thuê bao di động được thực hiện miễn phí, nhưng chỉ hỗ trợ các thuê bao trong cùng nhà mạng. Còn trong trường hợp muốn nạp tiền, rút tiền, chuyển tiền đến tài khoản ngân hàng, thuê bao có thể bị tính phí. VNPT hiện tính 0,5% trên mỗi giá trị giao dịch, tối thiểu 10.000 đồng cho một giao dịch nạp hoặc rút tiền tại quầy. Viettel miễn phí nạp tiền vào tài khoản tiền di động, nhưng khi rút người dùng sẽ phải chịu phí 0,6%, tối thiểu 6.000 đồng. Ngoài ra, các thuê bao Mobile Money tại Việt Nam hiện nay bị giới hạn tổng khối lượng giao dịch 10 triệu đồng mỗi tháng (Lưu Quý, 2021).
Thứ tư, Mobile Money đang đứng trước sự cạnh tranh từ nhiều ứng dụng thanh toán (ví điện tử) như: Momo, ZaloPay, VnPay, Moca, AirPay... Những ứng dụng này đã xuất hiện từ lâu và đã có nhiều khách hàng, phân khúc khách hàng cụ thể, họ hiểu thói quen, sở thích, các yếu tố mà khách hàng quan tâm. Các ứng dụng này đã tạo ra thói quen cho người dùng, có nhiều điểm chấp nhận thanh toán, xử lý được nhiều loại hóa đơn và liên kết với nhiều ngân hàng. Việc ra đời tương đối muộn khiến Mobile Money khó bứt lên trước sự cạnh tranh của các ứng dụng đó. Chưa kể, một số ứng dụng thanh toán còn liên kết với các dịch vụ Grab, Be... đang chiếm được một thị phần lớn những người quen sử dụng các siêu ứng dụng này.
MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ
Để cải thiện và đẩy mạnh dịch vụ Mobile Money ở Việt Nam trong thời gian tới, tác giả đưa ra một số khuyến nghị sau:
Một là, Chính phủ cần xây dựng và hoàn thiện hành lang pháp lý cho Mobile Money. Việc xây dựng hành lang pháp lý cần hướng đến: (1) Mở rộng đối tượng tham gia, vì đây là mô hình được nhiều nước trên thế giới áp dụng và rất thành công. Còn ở nước ta, nếu chỉ cấp phép cho các doanh nghiệp viễn thông được phép tham gia cung cấp dịch vụ Mobile Money, thì lĩnh vực này sẽ khó thu hút đầu tư, thiếu các sản phẩm và dịch vụ mang tính mới mẻ và sáng tạo, đồng thời cũng rất khó phổ cập dịch vụ này tới tất cả người dùng và điểm bán hàng. Trong khi hiện nay, hệ thống ngân hàng, các công ty Fintech đang rất phát triển và có nhiều lợi thế, kinh nghiệm trong cung cấp dịch vụ thanh toán điện tử. Bên cạnh đó, cần tạo ra một sân chơi bình đẳng cho các tổ chức tham gia cung cấp dịch vụ Mobile Money, qua đó thúc đẩy sự hợp tác giữa các tổ chức tham gia; (2) Nâng hạn mức giao dịch của Mobile Money, bởi hạn mức hiện nay đang là cản trở đối với những người thường xuyên chi tiêu và mua sắm, nhất là ở khu vực thành thị. Việc nâng hạn mức làm sao không để quá chênh lệch so với ví điện tử và thỏa mãn được nhu cầu chi tiêu của đa số người dân Việt Nam, đồng thời có thể hạn chế tối đa các loại tội phạm liên quan đến dịch vụ này; (3) Có chính sách cho người sử dụng dịch vụ Mobile Money. Chính sách phải mang lại những lợi ích cho người sử dụng dịch vụ, có thể tiếp cận được các sản phẩm và dịch vụ tài chính khác.
Trong quá trình hoàn thiện khung pháp lý, cần có sự tham gia và phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành liên quan, như: Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Tài chính, Bộ Công an, Ngân hàng Nhà nước... Đồng thời, cần học hỏi kinh nghiệm từ các nước có dịch vụ Mobile Money phát triển để đảm bảo tính phù hợp, đồng bộ và nhất quán trong các văn bản.
Hai là, Bộ Thông tin và Truyền thông cần chỉ đạo các doanh nghiệp viễn thông tiếp tục đầu tư vào công nghệ, thiết bị viễn thông để nâng cao chất lượng dịch vụ, đảm bảo an toàn, an ninh mạng; tiếp tục phủ sóng các vùng lõm sóng và mạng 5G trên toàn quốc; giải quyết dứt điểm SIM rác, cuộc gọi rác, thư rác.
Ba là, đối với các tổ chức tham gia cung cấp dịch vụ Mobile Money, cần chú trọng tới công tác đảm bảo an ninh, an toàn trong giao dịch và bảo vệ quyền lợi khách hàng nhằm hạn chế những rủi ro xảy ra.
Các doanh nghiệp viễn thông ngoài đầu tư vào công nghệ, thiết bị viễn thông cũng cần xây dựng mạng lưới điểm giao dịch và chấp nhận thanh toán trên toàn quốc, quy trình cung cấp dịch vụ Mobile Money đồng bộ, đồng thời đào tạo một đội ngũ nhân viên đủ về số lượng và đảm bảo về chất lượng; thực hiện nhiều chương trình quảng cáo và hướng dẫn khách hàng sử dụng dịch vụ Mobile Money, mang đến sự hiểu biết và niềm tin của người dân vào dịch vụ này.
Phía các ngân hàng cần tiếp tục đầu tư xây dựng, nâng cấp hạ tầng kỹ thuật và công nghệ số theo hướng đồng bộ, tập trung thống nhất có khả năng tích hợp, kết nối với các ngành, lĩnh vực khác…/.
TS. Nguyễn Thị Thùy Hương - Học viện Tài chính
(Theo Tạp chí Kinh tế và Dự báo, số 16 - tháng 6/2023)
Tài liệu tham khảo
1. Bộ Thông tin và Truyền thông (2022), Báo cáo Đo lường hoạt động của người dân trên nền tảng số quý I/2022.
2. GSMA (2010), Mobile Money Definitions, retrieved from https://www.gsma.com/mobilefordevelopment/wp-content/uploads/2012/06/mobilemoneydefinitionsnomarks56.pdf.
3. Hồng Vinh (2023), Mobile Money đã có gần 4 triệu người dùng, truy cập từ https://vneconomy.vn/mobile-money-da-co-gan-4-trieu-nguoi-dung.htm.
4. Lê Thanh Tâm, Nguyễn Thị Thu Trang (2019), Phát triển dịch vụ Mobile Money: cơ hội và thách thức tại Việt Nam, Tạp chí Nghiên cứu kinh tế, 11.
5. Lưu Quý (2021), Cách chuyển tiền Mobile Money qua số điện thoại, truy cập từ https://vnexpress.net/cach-chuyen-tien-mobile-money-qua-so-dien-thoai-4397653.html#:~:text=%C4%90%E1%BB%83%20s%E1%BB%AD%20d%E1%BB%A5ng%2C%20ng%C6%B0%E1%BB%9Di%20d%C3%B9ng,v%E1%BB%A5%20vi%E1%BB%85n%20th%C3%B4ng%3B%20Mua%20h%C3%A0ng.
6. Massachusetts Institute Of Technology (2016), Mobile Money & Payments: Technology Trends, retrieved from https://www.getsmarter.com/blog/wp-content/uploads/2017/07/mit_mobile_and_money_payments_report.pdf.
7. Ngân hàng Nhà nước (2021), Quyết định số 1820/QĐ-NHNN, ngày 18/11/2021 về việc chấp thuận triển khai thí điểm dùng tài khoản viễn thông thanh toán cho các hàng hóa, dịch vụ có giá trị nhỏ.
8. Thủ tướng Chính phủ (2021), Quyết định số 316/QĐ-TTg, ngày 9/3/2021 phê duyệt triển khai thí điểm dùng tài khoản viễn thông thanh toán cho các hàng hóa, dịch vụ có giá trị nhỏ.
10. We Are Social (2023), Vietnam Digital Report 2023.
Bình luận