Thủ tướng đã ban hành Quyết định số 263/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) giai đoạn 2021 - 2025. Quyết định này nêu rõ, mục tiêu xây dựng NTM đến năm 2025 phấn đấu cả nước có ít nhất 80% số xã đạt chuẩn NTM, trong đó có khoảng 40% số xã đạt chuẩn NTM nâng cao, ít nhất 10% số xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu, không còn xã dưới 15 tiêu chí; thu nhập bình quân của người dân nông thôn tăng ít nhất 1,5 lần so với năm 2020.

Nông thôn đang dần trở thành những “miền quê đáng sống”, là nơi “để đi về”

Sau gần 3 năm triển khai thực hiện, được sự quan tâm chỉ đạo sát sao của Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương các chương trình MTQG giai đoạn 2021-2025, sự phối hợp chặt chẽ của các cấp, các ngành, cùng với sự nỗ lực, quyết tâm của cả hệ thống chính trị các cấp từ trung ương đến địa phương, là sự đồng tình, hưởng ứng và tham gia tích cực của mọi tầng lớp nhân dân, Chương trình bước đầu đã đạt được những kết quả quan trọng, tạo nên sự thay đổi mạnh mẽ, sức sống và diện mạo nông thôn ngày càng khang trang, hạ tầng kinh tế - xã hội tiếp tục được đầu tư cải tạo, nâng cấp và làm mới tương đối đồng bộ; tư duy kinh tế nông nghiệp bước đầu lan tỏa, tác động vào quá trình phát triển kinh tế ở nông thôn; môi trường, cảnh quan nông thôn ngày càng được cải thiện theo hướng sáng, xanh, sạch, đẹp, an toàn, giàu bản sắc văn hóa truyền thống, thích ứng với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững. Nông thôn đang dần trở thành những “miền quê đáng sống”, là nơi “để đi về”.

Theo báo cáo của Ban chỉ đạo trung ương chương trình MTQG xây dựng NTM, đến hết tháng 6/2023, cả nước có 73,6% số xã đạt chuẩn NTM (tăng 11,3% so với cuối năm 2020), trong đó, có 100 xã khu vực III vùng dân tộc thiểu số và miền núi, có 4 xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang ven biển và hải đảo đạt chuẩn NTM, 1.331 xã đạt chuẩn NTM nâng cao và 176 xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu. Có 263 đơn vị cấp huyện thuộc 58 tỉnh, thành phố được công nhận hoàn thành nhiệm vụ/đạt chuẩn NTM (tăng 90 đơn vị so cuối năm 2020). Có 19 tỉnh, thành phố có 100% số xã đạt chuẩn NTM (tăng 7 địa phương so với cuối năm 2020), trong đó có 5 tỉnh đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM.

Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) đã có bước phát triển mạnh mẽ, góp phần khơi dậy tiềm năng, lợi thế, các giá trị bản địa của vùng, miền, địa phương; khơi dậy tư duy sáng tạo, đổi mới, truyền tải được những giá trị văn hóa truyền thống, hồn cốt của dân tộc trong từng sản phẩm, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn theo hướng “tích hợp đa giá trị”. Có 9.852 sản phẩm OCOP được công nhận đạt 3 sao trở lên, trong đó có 42 sản phẩm đã được công nhận 5 sao cấp quốc gia. Chất lượng, độ tin cậy của các sản phẩm OCOP đang từng bước khẳng định được vị thế trên thị trường và được người tiêu dùng ưu tiên lựa chọn.

Các chương trình chuyên đề khác được triển khai theo tiến độ. Thu nhập bình quân đầu người năm 2022 khoảng trên 46 triệu đồng/người/năm (tăng 4,6 triệu đồng so với năm 2020). Tỷ lệ hộ nghèo đa chiều khu vực nông thôn năm 2022 còn khoảng 5,4% (giảm 1,7% so với năm 2020)…

Vẫn còn nhiều vướng mắc, hạn chế cần phải tháo gỡ

Bên cạnh những kết quả đạt được, theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, trong quá trình triển khai thực hiện, nhất là ở cơ sở, cũng còn một số vướng mắc, hạn chế cần phải tháo gỡ, một số vấn đề mới nảy sinh.

Thứ nhất, đó là hệ thống văn bản pháp lý, văn bản hướng dẫn thực hiện Chương trình ở cấp trung ương chậm được ban hành, một số hướng dẫn của một số bộ, ngành cao hơn so với quy định của Thủ tướng Chính phủ nên thiếu khả thi.

Thứ hai, một số địa phương còn lúng túng, chậm ban hành các văn bản cụ thể hóa Bộ tiêu chí quốc gia về NTM giai đoạn 2021-2025 theo phân cấp; chậm ban hành đề án/kế hoạch triển khai các Chương trình chuyên đề.

Thứ ba, tiến độ giải ngân kế hoạch vốn ngân sách trung ương năm 2022 (bao gồm cả kế hoạch vốn năm 2021 chuyển sang thực hiện năm 2022) và giai đoạn 2021-2025 còn chậm.

Thứ tư, mô hình tổ chức và cơ chế làm việc của văn phòng điều phối NTM cấp tỉnh ở các địa phương có sự khác nhau, chưa thống nhất và còn nhiều lúng túng.

Thứ năm, kết quả đạt chuẩn xã NTM của một số vùng vẫn còn khoảng cách chênh lệch lớn, chưa bền vững. Đặc biệt, vẫn còn 16 huyện nghèo thuộc 12 tỉnh còn “trắng xã nông thôn mới”.

Thứ sáu, chất lượng đạt chuẩn và công tác duy trì bền vững kết quả của một số xã sau đạt chuẩn còn hạn chế, đặc biệt là tiêu chí môi trường, thu nhập, an ninh trật tự xã hội. Nhiều địa phương đã được công nhận đạt chuẩn NTM rà soát lại theo bộ tiêu chí của giai đoạn 2021-2025 lại không đạt. Chất lượng các công trình cơ sở hạ tầng sau khi đạt chuẩn ở một số địa phương đã có dấu hiệu xuống cấp do chưa được quan tâm, duy tu bảo dưỡng thường xuyên.

Thứ bảy, phong trào “Cả nước chung sức xây dựng nông thôn mới” ở nhiều nơi bị chững lại.

Tiếp tục nghiên cứu, rà soát, hoàn thiện hệ thống cơ chế chính sách hỗ trợ xây dựng NTM

Để thực hiện mục tiêu đặt ra của Chương trình, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan đề xuất, cần tiếp tục nghiên cứu, rà soát, hoàn thiện hệ thống cơ chế chính sách hỗ trợ xây dựng nông thôn mới nhằm kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho địa phương, đảm bảo phù hợp với điều kiện thực tế để đẩy nhanh tiến độ, hiệu quả Chương trình; điều chỉnh Bộ tiêu chí nông thôn mới các cấp theo các mức độ phù hợp hơn với tình hình thực tế tại các địa phương và đặc thù của vùng, miền.

Đặc biệt, cần tiếp tục ưu tiên tập trung nguồn vốn ngân sách nhà nước, huy động tối đa các nguồn lực hợp pháp để hỗ trợ, đầu tư cho xây dựng NTM, nhất là những địa bàn đặc biệt khó khăn vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, vùng bãi ngang ven biển và hải đảo, các huyện nghèo. Tiếp tục nghiên cứu, đề xuất cơ chế, giải pháp hướng dẫn các địa phương sử dụng hiệu quả nguồn vốn hỗ trợ thực hiện 2 chương trình MTQG còn lại, để tập trung đầu tư hoàn thành các tiêu chí, chỉ tiêu xây dựng NTM trên địa bàn đặc biệt khó khăn.

Nhận định về nguồn vốn hỗ trợ chương trình, Bộ trưởng Lê Minh Hoan từng nhấn mạnh, chắc chắn rằng nguồn vốn, bao gồm vốn đầu tư và cả vốn sự nghiệp sẽ không đủ để đạt được mục tiêu một chương trình vừa có chiều rộng vừa có chiều sâu, vừa xây dựng kết cấu hạ tầng, vừa phát triển kinh tế kết hợp văn hóa, xã hội nông thôn. Đặc biệt, chương trình chú trọng hình thành các không gian, thiết chế cộng đồng dân cư nông thôn, gắn với không gian sản xuất và phát triển kinh tế nông thôn, trong đó nâng cao năng lực và chất lượng sống cư dân nông thôn là đặc biệt quan trọng.

Vì vậy, ngoài nguồn vốn trung ương, các địa phương cần lồng ghép với nguồn vốn địa phương và kêu gọi vốn xã hội hóa, vừa thu hút doanh nghiệp về nông thôn, vừa tạo không gian cho các doanh nghiệp khởi nghiệp ngay tại mỗi địa phương. Trong giai đoạn vừa qua, rất nhiều địa phương đã về đích trước thời hạn nhờ huy động được các nguồn lực ngoài ngân sách từ doanh nghiệp và sự tham gia của người dân./.