Quá trình tái cơ cấu còn ngổn ngang

Ngày 17/12, Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) vừa công bố Báo cáo kết quả thực hiện tái cơ cấu kinh tế Việt Nam 2011-2015 hướng đến xây dựng Đề án tái cơ cấu 2016-2020. Kết quả cho thấy, quá trình tái cơ cấu này còn ngổn ngang.

Nước ta đã trải qua 4 năm thực hiện tái cơ cấu tổng thể nền kinh tế trên 3 lĩnh vực là đầu tư (trọng tâm là đầu tư công), doanh nghiệp (trọng tâm là doanh nghiệp nhà nước) và hệ thống tài chính (trọng tâm là ngân hàng thương mại).

Quá trình tái cơ cấu kinh tế Việt Nam trong thời gian qua đã đạt được những thành tựu rất đáng ghi nhận. Cụ thể: Ổn định kinh tế vĩ mô liên tục được giữ vững; Chỉ số an toàn quốc gia được nâng cao, môi trường kinh doanh có sự cải thiện; Xu hướng hồi phục tăng trưởng kinh tế đang ngày càng rõ nét.

Bên cạnh đó hiệu quả đầu tư, năng suất lao động, năng suất nhân tố tổng hợp đã được cải thiện đáng kể.

Môi trường kinh doanh và môi trường đầu tư đã được cải thiện mạnh mẽ nhờ thông qua các luật về doanh nghiệp, đầu tư và đã được các tổ chức xếp hạng thế giới ghi nhận có sự cải thiện, và nhiều khả năng trong các bảng xếp hạng tới, thứ hạng của Việt Nam sẽ còn tiếp tục cải thiện mạnh mẽ.

Các hoạt động đầu tư công, hoạt động của các doanh nghiệp nhà nước, của hệ thống ngân hàng đã trở nên minh bạch hơn, có sự giám sát lớn hơn.

Quá trình tái cơ cấu nền kinh tế còn rất nhiều vấn đề chưa được giải quyết triệt để

Song, thay mặt nhóm nghiên cứu của CIEM, TS. Nguyễn Tú Anh, Trưởng ban Ban Kinh tế vĩ mô chỉ rõ, nhiều hạn chế đang tồn tại trong quá trình tái cơ cấu.

Trong đó, tái cơ cấu đầu tư công mới chỉ dừng lại ở siết kỷ luật đầu tư công chứ chưa tập trung vào các giải pháp nâng cao hiệu quả đầu tư, tránh lãng phí đầu tư.

Tốc độ cổ phần hóa vẫn còn chậm, những ưu đãi cho doanh nghiệp nhà nước vẫn đang là yếu tố làm méo mó thị trường. Những vấn đề cốt lõi của tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước chưa được chạm đến.

Bên cạnh đó, quy trình xử lý nợ xấu kéo dài và chênh lệch lãi suất huy động và lãi suất cho vay vẫn còn đang cao là rào cản tiếp cận lãi suất của doanh nghiệp. Cơ chế xử lý nợ xấu của VAMC thiếu minh bạch sẽ không thể hình thành thị trường. Tái cơ cấu vùng, ngành chưa đi vào thực chất.

Nguy cơ bất ổn kinh tế vĩ mô vẫn còn đặc biệt là từ sự gia tăng nhanh chóng của nợ công.

Điều đáng buồn là “những vấn đề cốt lõi của thể chế kinh tế chưa được chạm đến, như: tình trạng phân tán quyền lực tại các cơ quan nhà nước, thiếu sự phối hợp và thiếu người chịu trách nhiệm. Tư duy ưu đãi doanh nghiệp nhà nước vẫn là chủ đạo, phân bổ nguồn lực đầu tư công vẫn chủ yếu do Nhà nước mà chưa sử dụng cơ chế thị trường. Hệ thống ngân hàng thương mại bộc lộ nhiều lỗ hổng lớn nhưng thể chế để ngăn ngừa các lỗ hổng này chưa có thay đổi đáng kể”, ông Tú Anh quan ngại.

2016-2020: Cần hình thành liên minh cải cách để tạo sức ép thay đổi

Từ thực tế này, TS. Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng CIEM cho rằng, mục tiêu tái cơ cấu năm 2016-2020, cần phải chú ý tạo việc làm và nâng cao chất lượng việc làm cho người dân là ưu tiên hàng đầu, trong đó doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ là công cụ then chốt; khuyến khích doanh nghiệp vừa và lớn, tạo liên kết vùng, cụm.

Đồng thời, cần nâng cao hiệu quả phân bổ nguồn lực đầu tư, đổi mới thể chế quản lý kinh tế. Trong đó, cần tạo điều kiện tối đa cho doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp nước ngoài phát triển; đổi mới quản lý đầu tư công; cải cách chức năng chủ sở hữu, quản lý của Nhà nước và doanh nghiệp; dịch vụ công và ngân sách cứng.

TS. Cung nhấn mạnh, do đầu tư công sử dụng tiền đóng thuế của nhân dân, nên nhân dân phải có quyền được biết những đồng tiền đó được sử dụng như thế nào. Các dự án đầu tư công đều bắt buộc phải kiểm toán và kết quả kiểm toán phải được công bố công khai lên mạng Internet. Áp dụng đầy đủ cơ chế và nguyên tắc thị trường trong phân bổ vốn đầu tư nhà nước.

Cải cách doanh nghiệp nhà nước trong giai đoạn tới cần tập trung vào đổi mới thể chế và cách thức quản trị và quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước theo hướng các doanh nghiệp phải tuân thủ đầy đủ các nguyên tắc thị trường và cạnh tranh bình đẳng với các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác. Nghiêm ngặt áp dụng nguyên tắc ngân sách cứng đối với doanh nghiệp nhà nước.

“Tiến hành cổ phần hóa thực chất các doanh nghiệp nhà nước với sự tham gia của các doanh nghiệp tư nhân và nhà đầu tư nước ngoài chứ không chỉ là sự sở hữu chéo của các doanh nghiệp nhà nước với nhau”, TS. Cung chỉ rõ.

Hiện nay, Việt Nam đang chịu thách thức lớn là quá trình quyết định của Nhà nước mang tính phân tán, thiếu địa chỉ cụ thể. Do đó, khi các quyết định đó tạo ra những hậu quả cho nền kinh tế, thì không ai chịu trách nhiệm.

Vì thế, theo bà Lan, trong tái cơ cấu, cần phải nói rõ vai trò điều hành. Vì điều hành không ổn, không có sự giám sát của xã hội, mà chỉ có sự giám sát nội bộ của Nhà nước, nên tái cơ cấu chưa thực sự hiệu quả.

“Nhà nước đóng 2 vai thì không thể tự mình tái cơ cấu 3 trụ cột được”, vị chuyên gia này tâm huyết.

Chuyên gia Phạm Chi Lan cũng cho rằng, ổn định tái cơ cấu là thông điệp đúng, nhưng không có nghĩa là không chấp nhận hy sinh.

“Nhiều trường hợp nhân danh ổn định vĩ mô nên không hy sinh cái gì cả”, chuyên gia Phạm Chi Lan thẳng thắn.

Thời kỳ 2016-2020, theo bà Phạm Chi Lan cần nhấn mạnh bối cảnh quốc tế. Việt Nam đang đứng trước sức ép mạnh mẽ của hội nhập. Nếu hội nhập không tốt thì cơ hội sẽ thành thách thức.

“Giai đoạn mới này còn gay gắt hơn nhiều, nếu không có thay đổi mạnh trong tái cơ cấu kinh tế thì cơ hội rất mong manh”, bà Lan quan ngại.

Còn theo chuyên gia kinh tế Raymond Mallon, cố vấn cấp cao Dự án RCV, thì tái cơ cấu không phải là một mục tiêu. Các mục tiêu của tái cơ cấu phải là: công bằng, ổn định, nâng cao mức sống, tạo việc làm… Tái cơ cấu kinh tế chỉ là một phần của quá trình thay đổi dẫn tới các mục tiêu này. Quá trình tái cơ cấu là kế hoạch và đường đi để đạt được mục tiêu cụ thể hơn.

“Do đó, để thực hiện tái cơ cấu cần phải đưa ra những mục tiêu rất rõ ràng, cụ thể để thực hiện; tái cơ cấu có trọng tâm. Đặc biệt, cần hình thành liên minh cải cách để tạo sức ép thay đổi, vì quá trình này có thể có những chủ thể không muốn cải cách, thậm chí chống phá cải cách”, ông nhấn mạnh./.